Mahmut Hamsici | BBC Türkçe
Dünyada, nüfusuna oranla en fazla mülteciyi barındıran ülke olan Lübnan’da hükümet, hazırladığı yeni planla Suriyeli mültecileri adım adım ülkelerine göndermeyi hedefliyor.
Lübnanlı yetkililer, ülkenin, yaşadığı derin ekonomik kriz karşısında büyük bir mülteci nüfusunu artık taşımakta zorlandığını savunuyor.
Çeşitli insan hakları örgütleri ise dönüş için Suriye’de koşulların oluşmadığını ve geri gönderme usulünün insan onuruna uygun olmadığını öne sürerek plana karşı çıkıyor.
BBC Türkçe, planla ilgili bilinenleri ve tartışmaları inceledi.
Lübnan’daki Suriyelilerin durumu ne?
6,7 milyon nüfusa sahip olan Lübnan, kişi başına düşen mülteci sayısı açısından dünyada birinci sırada.
Lübnan hükümetine nazaran ülkede yaşayan Suriyelilerin sayısı 1,5 milyon.
Öte yandan Lübnan, son devirde tarihinin en büyük ekonomik krizlerinden birini yaşıyor.
Ülkede 2019’da başlayan, Covid-19 salgınıyla birlikte artan, 2020’deki Beyrut Limanı patlaması ile düzgünce derinleşen ekonomik kriz, devam ediyor.
Birleşmiş Milletler datalarına nazaran günümüzde Lübnan toplumunun yüzde 80’i yoksulluk hududunun altında yaşıyor.
Hükümetin planında ne var?
Lübnan’dan Suriye’ye dönmek isteyen mülteciler yıllardır kendi ferdi müracaatlarıyla bunu yapabiliyor.
Hükümetin yeni planı ise organize ve kitlesel bir dönüş planını içeriyor.
Lübnan Yerinden Edilmiş Şahıslar Bakanı Issam Şerafeddin, Temmuz ayında yaptığı bir basın açıklamasında, hükümetin Suriyeli mültecileri nizamlı olarak ülkelerine gönderme planını kamuoyuna duyurdu.
Bu açıklamasında Şerafeddin, “Suriyeli mültecilerin, oradaki savaş bittikten sonra ülkelerine dönmemeleri kabul edilemez” dedi ve ekledi: “Suriye devleti bu hususta iş birliği için elini uzattı.”
Bakan, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’ne de (UNHCR) mevzuyla ilgili tekliflerde bulunduğunu, bunlardan birinin de Suriye, Lübnan ve UNHCR’dan meydana gelen üçlü bir komite oluşturmak olduğunu söyledi.
Plan, her ay 15 bin Suriyelinin ülkelerine gönderilmesini içeriyor.
Gideceklerin isimlerinin Suriye idaresine bildirileceği, güvenlik denetimi ve resmi kayıt süreçlerinin yapılacağı aktarılıyor.
Şerafeddin tekrar Temmuz ayındaki bir röportajında, “Bu; Lübnan için gerekli olan insani, onurlu, vatansever ve ekonomik bir plandır. Bu planı hayata geçirme konusunda ciddiyiz ve bunu birkaç ay içinde yapmayı düşünüyoruz” dedi.
Lübnan basını, plan kapsamında, dönmek isteyen mültecilerin isimlerin kaydettirebilecekleri 17 ofisin açıldığı bildiriyor.
Ülke basını, birinci konvoyun yola çıkmasının yakın olduğu tarafında haberler yayımlıyor.
Lübnan’da yayın yapan Al-Hurra haber sitesi, Şerafeddin’in kendilerine yaptığı açıklamada, gidecek birinci kafiledeki insanların listesinin hazır olduğunu, bunun Suriye’ye gönderildiğini ve önümüzdeki birkaç hafta içinde yola çıkacaklarını söylediğini belirtti.
BBC Türkçe, planla ilgili Lübnanlı yetkililere görüş talebinde bulundu lakin şimdi cevap alamadı.
2018’de, Jdaidat Yabous hudut kapısı üzerinden, Lübnan’dan Suriye’ye dönen mülteciler
Birlemiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği plana nasıl bakıyor?
UNHCR, Lübnan’daki tartışmalarda kıymetli bir yer tutuyor.
Peki kurum, geri dönüş yaklaşımını nasıl kıymetlendiriyor?
Konuyla ilgili BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan UNHCR Lübnan Sözcüsü Paula Barrachina, Suriye’ye geri dönüş yaklaşımı konusunda şunları söylüyor:
“Suriyeli mültecilerin büyük bir kısmı eninde sonunda Suriye’ye dönmeyi umut etmekle birlikte geri dönüşe dair kararları, farklı faktörlere dayanıyor.
“Mülteciler, Suriye’deki durumla temaslı farklı faktörlerin toplamına dair dert duymaya devam ediyor. Mevcut durumda UNHCR, mültecilerin Suriye’ye büyük boyutlarda istekli geri gönderilmesini ne kolaylaştırıyor ne de teşvik ediyor.
“Bununla bir arada her yıl binlerce mülteci geri dönüş hakkını uyguluyor. Kimileri dönmeden evvel UNHCR ile temas kuruyor ve bu durumlarda UNHCR, danışmanlık hizmeti üzere hudutlu dayanak sağlayabiliyor.
“UNHCR, mültecilerin temel bir insan hakkı olan ülkelerine, kendi seçtikleri bir vakitte, özgürce ve istekli olarak dönmeleri hakkına hürmet gösterme daveti yapıyor.”
Hükümetin planıyla ilgili UNHCR’ın tutumunu sorduğumuzda ise Barrachina, “UNHCR, mültecilerin olası zulüm tehlikesi ile karşılaşacakları ülkelere geri gönderilmemesi prensibi ile dönüşlerin istekli, inançlı ve haysiyetli tabiatını koruma etmek doğrultusunda muhtaçlıkları desteklemeye devam edecektir” yanıtını veriyor.
“Lübnan hükümetinin şimdilik Suriyeli mültecilerin dönüşüyle ilgili bir planı UNHCR ile paylaşmadığını” belirten Barrachina, “hükümetle, yapan iş birliği ve diyaloğu sürdüreceklerini” söylüyor.
UNHCR, Lübnan hükümetinin planına dayanak açıklamadı
İnsan hakları örgütleri neden karşı çıkıyor?
Uluslararası insan hakları örgütleri ise planı eleştiriyor.
Bunun en kıymetli münasebetlerinden biri, Suriye’deki koşulların dönüş için uygun olmadığını savunmaları.
BBC Türkçe’ye konuşan Milletlerarası Af Örgütü (Amnesty International) Lübnan araştırmacısı Reina Wehbi, “Uluslararası Af Örgütü’nün araştırması, Suriye idaresinin bireylere yönelik çeşitli ve büyük insan hakları ihlallerinde bulunmaya devam etmesi nedeniyle, mültecilerin dönüşünün inançlı olmadığını gösteriyor” diyor.
Wehbi, “Vatana ihanet, muhaliflik yahut ‘terörizm’ algıları, güvenlik güçlerinin suçlamalarını körüklüyor ve sonra da dönenlere azap ve öteki makus muameleleri uyguluyorlar. Bunlar ortasında cinsel istismar ve tecavüz, hukuk dışı ve keyfi tutuklama ve zorla kaybetme de var” diye devam ediyor.
Wehbi’ye nazaran bunlar göz önünde tutulduğunda geri gönderme memleketler arası hukuka ters:
“Döneceklerinde tutuklanma riski bulunması nedeniyle Memleketler arası Af Örgütü, bu vakit diliminde Suriye’ye rastgele bir dönüşün, 1951 Cenevre Mukavelesi’nin 33. hususunda (Mülteci ve sığınmacıların zulüm tehlikesinin olduğu yerlere geri gönderilmesi yasaklanır) bahsedilen geri göndermeme zorunluluğunun ihlali manasına geleceğine inanmaktadır.”
Lübnan hükümeti geri dönüşlerde “zorlama” olmadığını savunuyor.
Wehbi ise bu hususta ise “Lübnan hükümeti, fizikî olarak mültecileri isimlerini kaydettirmeye yahut sona giden otobüslere binmeye zorlamıyor. Bununla birlikte, Lübnan’daki çok berbat kurallar, bilhassa de geçerli oturum vizesi almak ve temel hizmetlere erişimde insanların önüne çıkan bariyerler, Suriyeli mültecilerin tam manasıyla özgür iradelerini gösterme yeterliliklerine dair dertleri artırıyor” yorumunu yapıyor.
Bölge ülkelerinin Batı’ya yönelik, mülteci krizinin yükünü gereğince paylaşmadıkları tarafındaki tenkitleri sorduğumuzda Wehbi, “uluslararası toplumun, mültecileri ağırlayan ülkelerle sorumluluğu paylaşması gerektiğini” söylüyor.
Uluslararası insan hakları örgütleri, Suriye’deki mevcut durumun geri dönüşler için uygun olmadığını savunuyor
BBC Türkçe’ye konuşan İnsan Hakları İzleme Örgütü (Human Rights Watch – HRW) Lübnan araştırmacısı Nadia Hardman da planın mülteciler açısından çok dert verici olduğunu söylüyor:
“Lübnan, katiyen çok insanı ağırlıyor. Avrupa, mültecilerle ilgili yükümlülüklerini dışarı yaptırmak istedi. Bunu unutmamamız lazım.
“Diğer yandan Lübnan çok büyük bir ekonomik krizden geçiyor ve mülteciler günah keçisi olarak görülebiliyor. Lübnan bir taraftan da Suriyelilerle ilgili olarak, on yıllardır Lübnan’da yaşayan Filistinliler’inkine benzeri biçimde, uzun müddetli bir durumla karşı karşıya kalmak istemiyor. Onlara süreksiz gözüyle bakıyor.
“Buradaki Suriyeliler aslında özgür bir hayat yaşamıyor. Genel olarak yasal bir statüleri yok. Her 10 Suriyeliden biri çok yoksulluk içinde yaşıyor.
“Bir de bunların üstüne bu yeni plan çok korku verici. Lübnan’ın ekonomik krizde olduğunu anlıyoruz fakat buna verilecek karşılık bu olmamalı.”
Hardman, HRW’nun da Suriye’nin dönüşler için inançlı olmadığını savunduğunu belirtiyor:
Lübnan Cumhurbaşkanı Michel Aoun (Solda) ve Lübnan Yerinden Edilmiş Şahıslar Bakanı Issam Şerafeddin (Ortada)
Hükümet tenkitlere ne diyor?
Hükümet yetkilileri ise insan hakları örgütlerinin tenkitlerini haksız buluyor.
Yetkililer, Suriye’de son yıllarda ilan edilen aflarla dönüş için inançlı bir ortam oluştuğu görüşünde .
Lübnan Yerinden Edilmiş Şahıslar Bakanı Issam Şerafeddin, Temmuz ayında verdiği bir röportajda; insan hakları örgütlerinin, Suriye’ye dönen mültecilerin mahpus ve zorla kaybetme üzere olaylarla karşılaştığı yolundaki raporlarını, “bir endişe kampanyası” diyerek eleştirdi.
Bakan, “Suriye hükümetinin eski silahlı muhalifler ve siyasi muhalifler hakkındaki suçlamaları düşürmeyi kabul ettiğini” savundu ve “Suriye devletinin mevzu güvenlik olduğunda dahi birçok dönüşle ilgili sıkıntıları kolaylaştırmasına şaşırdım. Silah taşımış olanlardan bile feragat ediliyor” dedi.
UNHCR ve mültecilerle ilgili bağış yapan ülkelerin, yardımlarını Suriye’ye tekrar yönlendirme konusundaki isteksizliklerini de eleştiren Şerafeddin, bunun mültecileri dönüşten vazgeçirdiğini savundu.
Şerafeddin, “UNHCR’ın durumu ne olursa olsun plana devam edeceğiz” diyor.
Planın önümüzdeki günlerde hem Lübnan’da hem de bölge ülkelerinde çok daha ağır bir biçimde tartışılması bekleniyor.
Mahmut Hamsici | BBC Türkçe
Dünyada, nüfusuna oranla en fazla mülteciyi barındıran ülke olan Lübnan’da hükümet, hazırladığı yeni planla Suriyeli mültecileri adım adım ülkelerine göndermeyi hedefliyor.
Lübnanlı yetkililer, ülkenin, yaşadığı derin ekonomik kriz karşısında büyük bir mülteci nüfusunu artık taşımakta zorlandığını savunuyor.
Çeşitli insan hakları örgütleri ise dönüş için Suriye’de koşulların oluşmadığını ve geri gönderme usulünün insan onuruna uygun olmadığını öne sürerek plana karşı çıkıyor.
BBC Türkçe, planla ilgili bilinenleri ve tartışmaları inceledi.
Lübnan’daki Suriyelilerin durumu ne?
6,7 milyon nüfusa sahip olan Lübnan, kişi başına düşen mülteci sayısı açısından dünyada birinci sırada.
Lübnan hükümetine nazaran ülkede yaşayan Suriyelilerin sayısı 1,5 milyon.
Öte yandan Lübnan, son devirde tarihinin en büyük ekonomik krizlerinden birini yaşıyor.
Ülkede 2019’da başlayan, Covid-19 salgınıyla birlikte artan, 2020’deki Beyrut Limanı patlaması ile düzgünce derinleşen ekonomik kriz, devam ediyor.
Birleşmiş Milletler datalarına nazaran günümüzde Lübnan toplumunun yüzde 80’i yoksulluk hududunun altında yaşıyor.
Hükümetin planında ne var?
Lübnan’dan Suriye’ye dönmek isteyen mülteciler yıllardır kendi ferdi müracaatlarıyla bunu yapabiliyor.
Hükümetin yeni planı ise organize ve kitlesel bir dönüş planını içeriyor.
Lübnan Yerinden Edilmiş Şahıslar Bakanı Issam Şerafeddin, Temmuz ayında yaptığı bir basın açıklamasında, hükümetin Suriyeli mültecileri nizamlı olarak ülkelerine gönderme planını kamuoyuna duyurdu.
Bu açıklamasında Şerafeddin, “Suriyeli mültecilerin, oradaki savaş bittikten sonra ülkelerine dönmemeleri kabul edilemez” dedi ve ekledi: “Suriye devleti bu hususta iş birliği için elini uzattı.”
Bakan, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’ne de (UNHCR) mevzuyla ilgili tekliflerde bulunduğunu, bunlardan birinin de Suriye, Lübnan ve UNHCR’dan meydana gelen üçlü bir komite oluşturmak olduğunu söyledi.
Plan, her ay 15 bin Suriyelinin ülkelerine gönderilmesini içeriyor.
Gideceklerin isimlerinin Suriye idaresine bildirileceği, güvenlik denetimi ve resmi kayıt süreçlerinin yapılacağı aktarılıyor.
Şerafeddin tekrar Temmuz ayındaki bir röportajında, “Bu; Lübnan için gerekli olan insani, onurlu, vatansever ve ekonomik bir plandır. Bu planı hayata geçirme konusunda ciddiyiz ve bunu birkaç ay içinde yapmayı düşünüyoruz” dedi.
Lübnan basını, plan kapsamında, dönmek isteyen mültecilerin isimlerin kaydettirebilecekleri 17 ofisin açıldığı bildiriyor.
Ülke basını, birinci konvoyun yola çıkmasının yakın olduğu tarafında haberler yayımlıyor.
Lübnan’da yayın yapan Al-Hurra haber sitesi, Şerafeddin’in kendilerine yaptığı açıklamada, gidecek birinci kafiledeki insanların listesinin hazır olduğunu, bunun Suriye’ye gönderildiğini ve önümüzdeki birkaç hafta içinde yola çıkacaklarını söylediğini belirtti.
BBC Türkçe, planla ilgili Lübnanlı yetkililere görüş talebinde bulundu lakin şimdi cevap alamadı.
2018’de, Jdaidat Yabous hudut kapısı üzerinden, Lübnan’dan Suriye’ye dönen mülteciler
Birlemiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği plana nasıl bakıyor?
UNHCR, Lübnan’daki tartışmalarda kıymetli bir yer tutuyor.
Peki kurum, geri dönüş yaklaşımını nasıl kıymetlendiriyor?
Konuyla ilgili BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan UNHCR Lübnan Sözcüsü Paula Barrachina, Suriye’ye geri dönüş yaklaşımı konusunda şunları söylüyor:
“Suriyeli mültecilerin büyük bir kısmı eninde sonunda Suriye’ye dönmeyi umut etmekle birlikte geri dönüşe dair kararları, farklı faktörlere dayanıyor.
“Mülteciler, Suriye’deki durumla temaslı farklı faktörlerin toplamına dair dert duymaya devam ediyor. Mevcut durumda UNHCR, mültecilerin Suriye’ye büyük boyutlarda istekli geri gönderilmesini ne kolaylaştırıyor ne de teşvik ediyor.
“Bununla bir arada her yıl binlerce mülteci geri dönüş hakkını uyguluyor. Kimileri dönmeden evvel UNHCR ile temas kuruyor ve bu durumlarda UNHCR, danışmanlık hizmeti üzere hudutlu dayanak sağlayabiliyor.
“UNHCR, mültecilerin temel bir insan hakkı olan ülkelerine, kendi seçtikleri bir vakitte, özgürce ve istekli olarak dönmeleri hakkına hürmet gösterme daveti yapıyor.”
Hükümetin planıyla ilgili UNHCR’ın tutumunu sorduğumuzda ise Barrachina, “UNHCR, mültecilerin olası zulüm tehlikesi ile karşılaşacakları ülkelere geri gönderilmemesi prensibi ile dönüşlerin istekli, inançlı ve haysiyetli tabiatını koruma etmek doğrultusunda muhtaçlıkları desteklemeye devam edecektir” yanıtını veriyor.
“Lübnan hükümetinin şimdilik Suriyeli mültecilerin dönüşüyle ilgili bir planı UNHCR ile paylaşmadığını” belirten Barrachina, “hükümetle, yapan iş birliği ve diyaloğu sürdüreceklerini” söylüyor.
UNHCR, Lübnan hükümetinin planına dayanak açıklamadı
İnsan hakları örgütleri neden karşı çıkıyor?
Uluslararası insan hakları örgütleri ise planı eleştiriyor.
Bunun en kıymetli münasebetlerinden biri, Suriye’deki koşulların dönüş için uygun olmadığını savunmaları.
BBC Türkçe’ye konuşan Milletlerarası Af Örgütü (Amnesty International) Lübnan araştırmacısı Reina Wehbi, “Uluslararası Af Örgütü’nün araştırması, Suriye idaresinin bireylere yönelik çeşitli ve büyük insan hakları ihlallerinde bulunmaya devam etmesi nedeniyle, mültecilerin dönüşünün inançlı olmadığını gösteriyor” diyor.
Wehbi, “Vatana ihanet, muhaliflik yahut ‘terörizm’ algıları, güvenlik güçlerinin suçlamalarını körüklüyor ve sonra da dönenlere azap ve öteki makus muameleleri uyguluyorlar. Bunlar ortasında cinsel istismar ve tecavüz, hukuk dışı ve keyfi tutuklama ve zorla kaybetme de var” diye devam ediyor.
Wehbi’ye nazaran bunlar göz önünde tutulduğunda geri gönderme memleketler arası hukuka ters:
“Döneceklerinde tutuklanma riski bulunması nedeniyle Memleketler arası Af Örgütü, bu vakit diliminde Suriye’ye rastgele bir dönüşün, 1951 Cenevre Mukavelesi’nin 33. hususunda (Mülteci ve sığınmacıların zulüm tehlikesinin olduğu yerlere geri gönderilmesi yasaklanır) bahsedilen geri göndermeme zorunluluğunun ihlali manasına geleceğine inanmaktadır.”
Lübnan hükümeti geri dönüşlerde “zorlama” olmadığını savunuyor.
Wehbi ise bu hususta ise “Lübnan hükümeti, fizikî olarak mültecileri isimlerini kaydettirmeye yahut sona giden otobüslere binmeye zorlamıyor. Bununla birlikte, Lübnan’daki çok berbat kurallar, bilhassa de geçerli oturum vizesi almak ve temel hizmetlere erişimde insanların önüne çıkan bariyerler, Suriyeli mültecilerin tam manasıyla özgür iradelerini gösterme yeterliliklerine dair dertleri artırıyor” yorumunu yapıyor.
Bölge ülkelerinin Batı’ya yönelik, mülteci krizinin yükünü gereğince paylaşmadıkları tarafındaki tenkitleri sorduğumuzda Wehbi, “uluslararası toplumun, mültecileri ağırlayan ülkelerle sorumluluğu paylaşması gerektiğini” söylüyor.
Uluslararası insan hakları örgütleri, Suriye’deki mevcut durumun geri dönüşler için uygun olmadığını savunuyor
BBC Türkçe’ye konuşan İnsan Hakları İzleme Örgütü (Human Rights Watch – HRW) Lübnan araştırmacısı Nadia Hardman da planın mülteciler açısından çok dert verici olduğunu söylüyor:
“Lübnan, katiyen çok insanı ağırlıyor. Avrupa, mültecilerle ilgili yükümlülüklerini dışarı yaptırmak istedi. Bunu unutmamamız lazım.
“Diğer yandan Lübnan çok büyük bir ekonomik krizden geçiyor ve mülteciler günah keçisi olarak görülebiliyor. Lübnan bir taraftan da Suriyelilerle ilgili olarak, on yıllardır Lübnan’da yaşayan Filistinliler’inkine benzeri biçimde, uzun müddetli bir durumla karşı karşıya kalmak istemiyor. Onlara süreksiz gözüyle bakıyor.
“Buradaki Suriyeliler aslında özgür bir hayat yaşamıyor. Genel olarak yasal bir statüleri yok. Her 10 Suriyeliden biri çok yoksulluk içinde yaşıyor.
“Bir de bunların üstüne bu yeni plan çok korku verici. Lübnan’ın ekonomik krizde olduğunu anlıyoruz fakat buna verilecek karşılık bu olmamalı.”
Hardman, HRW’nun da Suriye’nin dönüşler için inançlı olmadığını savunduğunu belirtiyor:
Lübnan Cumhurbaşkanı Michel Aoun (Solda) ve Lübnan Yerinden Edilmiş Şahıslar Bakanı Issam Şerafeddin (Ortada)
Hükümet tenkitlere ne diyor?
Hükümet yetkilileri ise insan hakları örgütlerinin tenkitlerini haksız buluyor.
Yetkililer, Suriye’de son yıllarda ilan edilen aflarla dönüş için inançlı bir ortam oluştuğu görüşünde .
Lübnan Yerinden Edilmiş Şahıslar Bakanı Issam Şerafeddin, Temmuz ayında verdiği bir röportajda; insan hakları örgütlerinin, Suriye’ye dönen mültecilerin mahpus ve zorla kaybetme üzere olaylarla karşılaştığı yolundaki raporlarını, “bir endişe kampanyası” diyerek eleştirdi.
Bakan, “Suriye hükümetinin eski silahlı muhalifler ve siyasi muhalifler hakkındaki suçlamaları düşürmeyi kabul ettiğini” savundu ve “Suriye devletinin mevzu güvenlik olduğunda dahi birçok dönüşle ilgili sıkıntıları kolaylaştırmasına şaşırdım. Silah taşımış olanlardan bile feragat ediliyor” dedi.
UNHCR ve mültecilerle ilgili bağış yapan ülkelerin, yardımlarını Suriye’ye tekrar yönlendirme konusundaki isteksizliklerini de eleştiren Şerafeddin, bunun mültecileri dönüşten vazgeçirdiğini savundu.
Şerafeddin, “UNHCR’ın durumu ne olursa olsun plana devam edeceğiz” diyor.
Planın önümüzdeki günlerde hem Lübnan’da hem de bölge ülkelerinde çok daha ağır bir biçimde tartışılması bekleniyor.
