NATO Doruğu, İspanya’nın başşehri Madrid’de başladı. Üye ülkelerin önderleri, Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısını görüşmek ve NATO’nun yeni stratejik konseptini belirlemek üzere bir ortaya geldi.
***
Şu anda sürmekte olan NATO Zirvesi sıradan doruklardan biri değil, zira NATO “yeni stratejik konseptini” kabul edecek.
NATO üzere çok değerli ve devasa bir aygıtın “stratejik konsept” değişikliği her zaman “analitik” bir okuma gerektirir.
NATO’nun stratejik konsept değişikliği dünyada da önemli bir sarsılma manasına gelir çünkü…
***
Analitik okuma;
“Üst seviye düşünme maharetlerini kullanarak metni anlamak için farklı öğrenme alanlarındaki bilgileri çağırmak, uygun olanı seçmek, karşılaştırmak, sorgulamalar yaparak kendi çıkarımına ulaşmaktır”…
Kısacası tesirleri çok geniş olabilecek bir haberi, yalnızca haber olarak okumayı bir yana bırakarak, tesirlerini öngörmeye çalışmak, mümkün sonuçları zihinsel olarak değerlendirmektir.
NATO’nun o denli sık olmayan “stratejik konsept değişimi” de işte bu türlü bir okumayı gerektiren bir haber…
***
1999 yılında da NATO bir konsept değişikliğine gitmişti. Washington Tepesi’nde siyaset ve güvenlik bahislerinde değişen kurallar göz önüne alınarak konsept yenileştirildi.
“Demokrasi, insan hakları ve hukuk devletine” bağlılık vurgulandı.
***
“NATO’nun yeni misyonu çerçevesinde, ortak savunma sistemine dayanan klâsik 5. husus sorumluluklarının dışında birinci kez ‘alan dışı’ müdahale kavramı ortaya kondu.
Buna nazaran NATO’nun vazifesi yalnızca üye ülkelerin topraklarının savunulmasıyla sonlu kalmayacak. İttifak, gerekli olduğu durumlarda coğrafik alan dışındaki bölgesel ve etnik çatışmalara da müdahale edebilecekti. Bu çerçevede kriz idaresi ve barışı müdafaa operasyonlarına yük verme kararı alındı. Böylelikle üstlendiği yeni misyon ile ‘ortak savunma sistemi’nden ‘ortak güvenlik sistemi’ne geçen NATO, Avrupa eksenli güvenlik anlayışından uzaklaşarak global çapta bir güvenlik misyonu benimsedi.”
***
“Kosova Krizi, NATO açısından bir dönüm noktası oldu. Avrupa’da güvenlik ve savunma mevzularını yine değerlendirmeyi gündeme getiren kriz, ‘alan dışılık’ kavramının birinci kere NATO’nun yenileştirilmiş Yeni Stratejik Konsepti’ne girmesine sebep oldu. Kosova Krizi’ne NATO müdahalesini legalleştiren bu durum, kimi kesimlerce ‘ulusal egemenlik’ kavramının sarsılması olarak da değerlendirildi.”
***
27 Mart 1999’da, Sabah gazetesinde “Ulusal sonlar mı, insan hakları mı?” başlıklı yazımda bu yeni değişimi şöyle değerlendirmişim:
“Yugoslavya Devleti’nin ‘Arnavut’ kökenli vatandaşlarına karşı uyguladığı şiddet siyasetleri sonucu, bir yıl içinde iki bin kişinin ölüp, dört yüz bin kişinin göçe zorlanması, Amerika’nın önderliğinde NATO’yu harekete geçirdi. NATO, Kosova halkını, Yugoslavya Devleti’ne karşı ‘şiddet’ kullanarak müdafaaya girişti.”
Yazıya şöyle devam etmişim:
“NATO’ya bu ay yeni katılan Çek Cumhuriyeti Devlet Lideri Vaclav Havel, ‘uluslararası kamuoyunun tesiri ve askeri bir müdahaleyle Bosna ya da Kosova halklarına çok kültürlü bir sivil toplumun dayatılıp dayatılamayacağı’ konusundaki soruya şöyle karşılık veriyor:
‘Askeri müdahale ile sivil bir toplum oluşturulabileceğini düşünmüyorum. Fakat en azından diktatörlükleri, şovenleri ve otoriter hükümetleri hizaya getirebilir. Silahların yine kılıflarına sokulması için bir ateşkes sağlayabilir. Böylece, insanların özgürce yazmaları ve tartışmaları, rahatça temsilcilerini seçmeleri ve böylece sivil toplumun temellerini atmaları mümkün olur.
Bir devletin sonlarından daha yüksek bedeller var. Şayet barış ve istikrar içinde, bir ülkenin birtakım kısımları otonomi yahut bağımsızlık istiyorsa, ya da öteki bir devletin egemenliği altında yaşamayı arzuluyorsa, bunu dikkate almak gerek. Bu işlerin asgarisidir. Her küçük kasabanın özerk olma isteği giderilmelidir demiyorum, yoksa bu dünya nizamını çatlatır. Bu gerçekleştirilemez. Ama vatandaşların isteklerine kulak verilmelidir.”
Ve yazıyı şöyle bitirmişim:
“Ulus-devlet hipnozları ile ‘insanın insan olmaktan doğan değerlerini’ her şeyden fazla önemseyen yeni çağın unsurları ayrışıverdi.
İnsanlar, devlet hudutlarından çok daha kıymetli bir hale gelmeye başladılar.
NATO, halkına zalimce davranan bir devlete birinci sefer, ‘içişlerine karışarak’ savaş açtı.
‘Dünya değişiyor’ deyip duruyoruz. Bunlardan daha çarpıcı bir değişim olur mu?”
***
1999’daki NATO Doruğu ve “stratejik konsept” değişikliğinden 2022’deki NATO Zirve’sindeki “stratejik konsept” değişikliğine…
O zamanki değişim Miloseviç iktidarının sonunu getirmişti… Balkanlar’da sarsıntı yaratmıştı…
Bu yeni değişiklik nasıl bir sonuç getirecek? Dünya bundan nasıl etkilenecek? “Analitik okuma” demem bu…
NATO haberini okurken olabilecekleri de düşünmek.
Çünkü bu değişimle birlikte kesinlikle öbür şeyler de değişecek.
Kapak Görseli: Marek Studzinski (Pixabay)
P24’ten alınmıştır.
