“Rusya’da bir latife vardır: ‘Burada iki şeyi seçemezsin; ebeveynlerini ve devlet liderini…”
Beyoğlu’nda, karşımda kuşağının en değerli siyaset bilimcilerinden biri, bana otoriter rejimlerin röntgenini çekerken bu kısa fıkrayı anlatıyor. Üzerinde mavi gömleği, önünde bir fincan kahvesiyle birlikte vakit zaman dışarıdan gelen korna sesleriyle uzaktaki pencereden dışarıyı gözleyen İvan Krastev, dünyada siyasetin tıkanmış üzere durduğu şu günlerde karşı karşıya olduğumuz en büyük meseleleri neredeyse hiç duraksamadan yanıtlıyor.
Politico, 2019 yılında Krastev’i dünyayı değiştirecek 28 beşerden biri olarak seçti. Liberal Stratejiler Merkezi Lideri ve Viyana İnsan Bilimleri Enstitüsü (IWM) Daimi Araştırmacısı olarak da misyon yapan Krastev, yıllardır süregelen “popülizm öldü mü, kaldı mı, geliyor mu yoksa gidiyor mu” tartışmalarına gülümseyerek kolay bir biçimde yanıt veriyor:
“Popülizm, demokratikleşme sürecinin bir kesimiydi. İnsanların oy verme hakkı vardır ve bu oyları farklı istikametlerde kullanabilirler. Belirsizlik vaktinde kendini tek bir bireyle özdeşleştirmek, koca bir partiyle özdeşleştirmekten daha kolaydır. Bu açıdan baktığımızda birtakım periyotların aslında asla sona ermediğini görebiliriz.”
İvan Krastev / Fotoğraf: T24
Vladimir Putin’in 2022 yılında tam teşekküllü bir işgal başlatmasıyla birlikte, otoriter bir beynin nasıl işlediğini de ağır bir biçimde konuşur olduk. TÜSİAD’ın davetiyle İstanbul’da olan Krastev, Putin’den Stalin’e bir otoriter başkanın nelerden korktuğunu, rejimini ölümsüzleştirmek için ne üzere teknikler izlediğini ve ismini tarihe yazdırmak için nasıl zalimce zar atabileceğini anlattı.
“Günümüzün en büyük sermayesinin bilgi” olduğunu söyleyen Krastev, ileride teknoloji üzerine kurulmuş ittifaklar, aşikâr sonlara hapsolmuş şirketler göreceğimizi söylüyor ve datanın gücünü şöyle özetliyor: “İleride muhbirlere gereksinim duymayan polis devletleri olacak. Zira devlete bu bilgileri kendiniz veriyor olacaksınız!..”
Krastev, birebir vakitte AKP Genel Lideri ve Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın Seyahat Parkı aksiyonlarını fonlamakla suçladığı Açık Toplum Vakfı’nın global konseyinde. Krastev, vakıf hakkında yapacağı yorumların Türkiye’deki üyeleri için sonuçları olabileceği ve öteki tartışmalara çekilebileceği fikriyle, bu bahisteki sorularımıza karşılık vermeyeceğini söz ediyor.
‘Popülizm, demokratikleşme sürecinin bir parçasıydı’
Krastev’in T24’ün sorularına verdiği karşılıklar şöyle…
– Geçen yıllarda birçok kişinin ‘popülizmin sonu’ hakkında konuştuğunu duyduk. Lakin şimdilerde Türkiye ve Rusya üzere ülkelerde tüm yetkileri elinde bulunduran önderlerin daha da sert duruş sergilediğini görüyoruz. Demokratikleşme sürecini tamamlayamamış ülkelerin bir totaliterlik döngüsünde takılıp kalacağı bir periyoda mi giriyoruz?
Popülizm, demokratikleşme sürecinin bir kesimiydi. İnsanların oy verme hakkı vardır ve bu oyları farklı istikametlerde kullanabilirler. Belirsizlik vaktinde kendini tek bir şahısla özdeşleştirmek, koca bir partiyle özdeşleştirmekten daha kolaydır. Bu açıdan baktığımızda kimi devirlerin aslında asla sona ermediğini görebiliriz.
Hindistan ve Brezilya üzere ülkelerde kendi kişiliğini ve kendine has liderlik tarzlarını merkeze koyarak seçilmiş önderler görüyoruz. Tıpkı vakitte demokratik demeyeceğimiz rejimlerde idareye gelmiş güçlü otoriter önderler var. Mesela Rusya’da bir latife vardır: ‘Burada iki şeyi seçemezsin; ebeveynlerini ve devlet liderini.’
Bence artık çok daha fazla ‘şahsileştirilmiş rejimler’ görüyoruz. Buna münasebet olarak Soğuk Savaş vakitlerine damga vuran büyük ideolojik partilerin kan kaybetmesini gösterebiliriz. Komünizmin sonuyla kapitalizme alternatif oluşturan güçlü ideolojik siyaset kaybolmaya başladı.
Soğuk Savaş’ın son periyoduna damga vuran iki önder: Gorbaçov ve Reagan. Zeitgeschichtliches Forum Leipzig’deki Doğu Alman standında ‘iki başkanın yakınlaşma çabalarını’ sembolize eden geçit.
Fotoğraf: T24
O yüzden bence burada kelamını ettiğimiz şey, liberal demokrasilerle totaliterliğin çatışması değil; daha çok ikisi ortasındaki gri bölge. Bu gri bölge, yaşadığımız dünyayı şekillendirdi. Alışılmış ki günümüzde tüm yetkileri elinde bulunduran önderler var, lakin bu çeşit başkanların çok kırılgan olduğu anlar da görüyoruz.
– Bu anları biraz açabilir miyiz?
Bunu bilhassa Covid-19 pandemisinde gördük. Pandemi başladığında otoriter rejimlere sahip ülkelerin Covid’le çabada daha başarılı olacağı düşünülüyordu. Mesela birçok kişi Çin’in yürürlüğe koyduğu sisteme özeniyordu. Artık ise Çin’in elinde sonu olmayan, bitirilemeyen bir siyaset var. Dünyanın geriye kalanı açılırken Çin kapalı kalıyor.
Otoriter önderlerin güçlü ordular kurarak halklarını gururlandıracağı da düşünülür. Lakin Ukrayna’daki savaşın birinci üç ayında Rusya’nın ne kadar başarısız olduğuna baktığımızda bu çeşit önderlerin de göründüklerinden çok daha güçsüz olduklarını görüyoruz.
Bence bu sebeple dünya şu tarafa yahut bu tarafa gidiyor, demek mümkün değil. Hatırladığım bir çocuk öyküsü var: ‘Bir jokey cet biner, o at her tarafa gerçek gitmeye başlar.’ Bence şu anda yaşadığımız da bu.
– ‘Kişiselleştirilmiş rejimler’ dediniz. Bu tabirle ne demek istediğinizi de biraz açıklamanızı isterim…
Kimi rejimlerin ne olduğunu, başındaki otoriter önderler tanımlar. Vladimir Putin bunun klasik bir örneği. Zira Birleşik Rusya zayıf bir parti. Şu anda Rusya’da Sovyetler Birliği’ndeki üzere ideolojik bir rejimden kelam etmiyoruz. Çin’de ideolojik bir partiden ve muhakkak düzeyde kolektif liderlikten kelam etsek de Şi öne çıkıyor. Hindistan’da Modi üzere güçlü bir başkan var, Sırbistan’da da Vucic. Türkiye’de de bundan kelam edebiliriz diye düşünüyorum. Erdoğan uzun yıllardır ulusal siyaseti domine ediyor.
Bahsettiğimiz tüm örneklerde toplumu bölen ana etken önder haline gelmiş durumda. Bu başkanlar genelde kendilerini klasik sağ ve sol siyaset sonları içinde değerlendirmezler.
Otoriter sistemlerin en büyük sorusu: Halef kim?
– O vakit Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği örneğine bakalım… SSCB, komünist ideolojiyi temel almış totaliter bir rejimdi. Gorbaçov üzere bir başkan çıkıp döngüyü süratli ıslahatlarla kırmaya çalıştığında ise rejim çöktü. Yıllarca ayakta kalmış bir rejimden sonra ıslahatlar nasıl sağlıklı bir halde hayata geçirilebilir?
Her rejim için en değerli şeylerden biri, mevcut önderden sonra kimin onun yerine geçeceğinin bilinmesidir. İki rejim cinsinde halefiyet çok açıktır; demokrasi ve monarşilerde. Monarşilerde misyonun kime geçeceğini bilirsiniz. Kral ölünce taht oğluna yahut kızına geçer. Demokrasilerde ise kimin geleceğine seçimler karar verir. Sağlıklı demokrasilerde bu yüzden güçlü bir önder de vazifede olsa zayıf bir başkan de misyonda olsa halefiyet krizi yaşanmaz.
Çin’de mesela durum biraz daha karmaşık. Zira başta kim olacağına Komünist Parti’nin kolektif liderliği karar veriyor ve hâlâ bir süreç işliyor. Rusya çok değişik bir örnek. Alışılmış ki Putin siyasal sistemi domine ediyor; son 20 yılda bu sistemi o yarattı. Kamuoyu araştırmalarının gösterdiğine nazaran halk ortasında dayanağı de yüksek. Yaratılan sistemin en büyük sorusu ise şu:
Pekala Putin’den sonra kim onun koltuğuna oturacak?
Bu soruya çok az kişi yanıt verebiliyor; hatta çok az kişi sormaya yürek edebiliyor. Bunu öngörmek sıkıntı, zira güçlü bir ideolojik profili olan parti yok; yani artık durum Sovyetler’den farklı. Putin’in ailesi de güç yapısının bir kesimi değil. Kızları ve öbür akrabaları partiye yakın değil.
Bu durum yüzünden Rusya’da hem muhalefet hem de iktidar geleceği bilinmeyen olarak görüyor. Taraflar ortasındaki kırılma, uçurum haline geliyor.
‘Halefiniz bir sonraki Gorbaçov’sa…’
Sovyet ve Rus tarihinde bu halefiyet durumu enteresandır. Bolşevik Devrimi’nden bu yana vazifeye gelen her otoriter başkan, kendisinden evvelkini eleştirir. Stalin’den sonra Kruşçev, Kruşçev’den sonra Brejnev, Brejnev’den sonra Gorbaçov geldi. Gorbaçov’dan sonra da Yeltsin geldi zati. Putin, selefi Yeltsin’i eleştirmemeye çalıştı; misyona kendisini onun getirdiğini göz önünde bulundurdu. Putin, doğal Yeltsin’in hayalinden çok daha farklı bir idare biçimine sahip. Bu tarihi biliyorsanız, Putin’in yerinde olsanız ‘orada değilken bile nasıl yönetebileceğinizi’ düşünürdünüz. Rejimin, isteğiniz formuyla ayakta kalmasını istersiniz. Bu niyet biçimi, karar vericiliğe iki kısıtlama getirir: Sıkıntıların birçoklarını iktidardayken çözmeniz gerekir. Zira bu çeşit başkanlar haleflerine güvenmez. İkincisi; şayet halefinizin ülkeyi istediğiniz tarafa götürmeyeceğini düşünüyorsanız bir kriz yaratmanız gerekir. Örneğin halefinizin bir sonraki Gorbaçov olduğunu -yani Batı’yla yakınlaşacağını düşünüyorsanız- Batı’yla bir kriz yaratırsınız. Böylelikle, halefinizin ülkeyi sizin fikirlerinizin aksi tarafında götürmesini önlersiniz!
Yeltsin ve Putin
‘Türkiye’nin AB yoluna dönüşünün başarısı çeşitli faktörlere bağlı’
– Putin’in halefinin Batı’yla âlâ bağlar isterse ne olabileceği senaryosuna değindik. Türkiye’ye bakalım. Gelecek sene seçimler var, diyelim ki hükûmet değişti: Yeni iktidar Batı’yı, Türkiye’nin, belkemiğini Kopenhag Kriterleri’nin oluşturduğu Avrupa mefkuresine ilişkin olduğunu ikna edebilir mi?
Türkiye-Avrupa krizini iki tarafın çerçevesinden bakarak farklı formda kıymetlendirmek mümkün. İki tarafın da yanılgıları oldu. Şu anda iki yerde olanlar da karşılıklı yansılara sebep oluyor.
Şöyle değişik bir yerden bakalım. Hem Rusya’nın öncülü olan Rus İmparatorluğu hem de Osmanlı İmparatorluğu, Avrupa Emperyal Sistemi’nin parçasıydılar; lakin ikisi de öteki imparatorlukların kendilerinin orada olmalarından şad olmadıklarını hissettiler. Çağdaş vakitlerde Rusya, kültürü sebebiyle Avrupa’ya Türkiye’den daha fazla entegre olduğunu hissetse de, Türkiye Soğuk Savaş sayesinde siyasi olarak Moskova’nın hiç olmadığı kadar Avrupa’ya entegre oldu. Türkiye hem NATO’nun hem de Gümrük Birliği’nin kesimi. İki ülke de ekonomik olarak sırtını Avrupa piyasalarına yaslasa da Türkiye daha genç nüfusa ve teşebbüsçü ruha sahip; Rusya’nın iktisadı ise doğal kaynaklarına dayanıyor. O yüzden ekonomileri temelde çok farklı.
Türkiye tekrar Avrupa’ya yönelecek olursa, bunun başarısı farklı faktörlere bağlı. Öncelikle Avrupa Birliği’nin de değiştiğini göz önünde bulundurmak lazım. Şayet, AB Ukrayna ve Batı Balkanları üye yaparsa sistem değişecek; zira 40 ülkeye birden veto hakkı tanıyamazsınız. O yüzden ya bir güç çemberi oluşacak ya da karar alış süreci değişecek.
Türkiye bu gelecekte değerli bir yerde duruyor; zira Avrupa tedarik zincirini kısaltmayı ve üretimininin büyük kısmını Çin’in dışına taşımayı hedefliyor. Türkiye, burada sanayi için doğal bir seçenek haline gelebilir. Bunun yanında Türkiye, yaşlanan Avrupa’ya kıyasla genç bir nüfusa sahip; bu da bir avantaj. Batı’da Avrupa toplumlarına entegre olmuş Türk diasporaları olduğunu da unutmamalı. Rusya’nın artık en az 10 sene boyunca Avrupa ile güzel münasebetleri olmayacağını düşünürsek Türkiye’nin rolü daha da kritikleşiyor.
Siyasi olarak her şey Türkiye’nin gelecekte kendini nerede gördüğüne bağlı olacak. Zira son 20 yılda Türkiye yüzünü Orta Doğu’ya döndü. Orta Doğu’da Suriye İç Savaşı üzere yaşanan krizler de bunda rol oynadı. O yüzden bu siyasi bir karar. Bu sebeple Türkiye’nin gelecekte nerede bulunacağına siyasetçiler ve münasebetiyle seçmenler karar verecek. Bu karar verilirken dünyanın giderek daha da kutuplaşacağı da unutulmamalı.
Desen: Selçuk Demirel
‘Asya, Soğuk Savaş’ta Avrupa’nın oynadığı rolü oynayacak’
– Bahsettiğiniz bu kutuplaşma dünyayı nasıl etkileyecek?
Farklı olacak; zira kutuplaşma ve bölgeselcilik tıpkı anda yaşanacak. Olağan ki ana faktör ABD-Çin çekişmesi olacak. Bu çekişme çoğunlukla Asya üzerinde yaşanacak. Asya, Soğuk Savaş’ta Avrupa’nın oynadığı rolü oynayacak.
19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başına baktığımızda birçok kişi için Avrupa, dünyanın kendisiydi. 1. Dünya Savaşı’na bile Avrupa savaşı
Siyasi tarihe damga vuran fotoğraflardan: Gorbaçov, istifasını imzaladıktan sonra yalnızca belgeyi değil;
Sovyetler Birliği ve Soğuk Savaş devrini kapatıyor
‘Türkiye ve Avrupa için gelecekte en değerli kıta Afrika olacak’
Bunun yanı sıra bölgesel düzenler de oluşacak. Bu mevzuda yalnızca Avrupa’nın değil, Türkiye’nin de seçim yapması gerekecek. Türkiye ve Avrupa için gelecekte en değerli kıta Afrika olacak.
Afrika’nın nüfusu çok genç, ülkeleri ekonomik olarak kalkınmış değil ve tıpkı vakitte Avrupa’ya çok yakın. Akdeniz’in güneyi de daha değerli bir rol oynayacak, Türkiye burada da kıymetli role sahip olacaktır.
Çin ve ABD ortasındaki kutuplaşma teknoloji dalını çok sert vuracak. Giderek hem Çin’de hem de ABD’de faaliyet gösteren bir teknoloji şirketi olmak zorlaşacak. Hükümetler bu duruma giderek daha fazla müdahale edecek. O yüzden gelecekte ittifaklar sıklıkla teknoloji üzerine kurulacak. Gelecek 10-20 yılda bu tarafa yanlışsız gelişmeler yaşanacak; Türk toplumunun nasıl bir tavır sergileyeceğini görmek enteresan olacak.
– CHP başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, geçen günlerde ‘Neo-liberalizmin sonu gelmiştir’ dedi. Bu görüşü paylaşan akademisyen ve analistler yaygınlaşıyor. Sizce neo-liberalizmin vefatına mi şahit oluyoruz? Neo-liberal sistem, artık yozlaşmadan işleyemeyecek hale mi geldi?
Neo-liberalizm ve sosyalizmin sonuna isteyen istediği yüklemi getirerek konuşur. Açık olan şey şu; hükümetlerle piyasalar ortasındaki alaka değişiyor. Bu değişim, Covid-19 krizi sırasında hızlandı, zira çok daha fazla devlet müdahalesi vardı. Bu değişim Rusya- Ukrayna savaşı nedeniyle de devam ediyor. Toplumsal eşitsizlik de artıyor, halk bunu tolere etmeye hazır değil; bu durumdan bilhassa de gençler etkileniyor. En büyük kaybeden onlar; uygun eğitimli bir genç olsanız bile konut sahibi olmanız artık çok daha güç. O yüzden önemli bir tekrar dağıtım periyoduna mi giriyoruz diye sorarsanız, evet derim.
Birebir vakitte Covid periyodu aşı tersliği ve maske terslerinin içinde yer aldığı liberter hareketler gördük. Liberteryenliğin de daha sık karşımıza çıktığını görüyoruz. Toplumsal medya, bu telaffuzların yayılmasını sağlıyor.
Toplumsal medya komüniteryanizmin de güçlenmesini sağlıyor. Doğduğunuz toplumu değil, kendi seçtiğiniz; kendinizle tıpkı ilgi alanlarına sahip bir toplumu buluyorsunuz. Bu açıdan baktığımızda evet güçlü devlet geri dönecek, lakin bu 1970’lerin refah devletleri üzere olmayacak, çok daha komplike olacak. 50, 60, 70’lerde devlet halkın temel muhtaçlıklarını karşıladığı için başarılıydı; o periyot insanların istedikleri otomobil, buzdolabı üzere şeylerdi. Artık ise devir değişti; mesela beşerler otomobil değil, tren üzere daha fazla toplu taşıma araçları istiyor. Beşerler, devletin onlara piyasanın davrandığı üzere davranmasını; yani ferdî isteklerine nazaran şekillenmesini istiyor.
‘Serbest piyasa kapitalizminin kan kaybedeceğini düşünüyorum’
Yani ülkelerin istediği yerde faaliyet gösterebildiği, ülke kimliklerini kaybettiği bu özgür piyasa kapitalizminin kan kaybedeceğini düşünüyorum. Lakin tıpkı vakitte o geçmişteki üzere dominant devlet sistemine de döneceğimizi düşünmüyorum. Şirketlerin kolay bir biçimde kamulaştırılabileceğini düşünmüyorum. Her kuşak devlet ve piyasa ortasında farklı bir döngüye denk gelir. Bence yeni bir döngünün başındayız.
‘Hamileliği, testten evvel bilen algoritmalar’
– Toplumsal medyanın gücüne değindiniz. Bir insanın 44 milyar dolar verip en büyük toplumsal medya platformlarından birini alabildiği bir periyotta yaşıyoruz. Bu nasıl bir tesir tehlikesi oluşturuyor?
Açıkça görüyoruz ki bugün en büyük sermaye, datalar. Günümüzde bizi bizden güzel tanıyan algoritmalar var. Şöyle bir anekdot paylaşayım:
“ABD’de 16 yaşında bir kız, Facebook’ta hamilelik eserleriyle ilgili reklamlar görmeye başlamış. Ebeveynler çok kızmış ve şirkete kızlarına neden bu türlü reklamlar gösterildiğini sormuşlar. Daha sonra kızlarının sahiden gebe olduğu anlaşılmış.“
Algoritma; yemek, görüntü vb. seçimleri sayesinde kızın gebe olduğunu anlamış. Kız bilmiyor, ailesi bilmiyor, fakat algoritma biliyordu. Bunu bilgiler sağlıyor. Bu türlü bir çağdayız.
Evvelce fizikî bir mana taşıyordu; istediğin yere gitmek, istediğin üzere hareket edebilmek, mahpusta olmamak vs. Artık ise özgürlük uğraşı kendi ataklarımıza kendimizin karar verebilmesiyle ilgili; birinin bizim için karar vermesini istemiyor; hayatımıza hâkim olmak istiyoruz. Toplumsal medyaya güç veren şey kolaylık ve cümbüş faktörü. Lakin şu anda gücün el değiştirdiğini görüyoruz. Artık büyük teknoloji şirketlerinin elinde devletlerin elinde olandan çok bilgi var.
Elon Musk, Twitter’ın yeni sahibi olmaya hazırlanıyor
Bu mevzuda enteresan bir mevzuya dikkat çekmek istiyorum; günümüzde Çin üzere klasik bir otoriter devletle ABD ortasındaki fark; bu dataların kimin elinde olduğu. Çin’de bu bilgiler devletin elinde; ve devlet bu bilgileri şirketlerden talep ediyor. ABD’de ise Facebook ve Google üzere büyük şirketlerin elinde. Bir taraftan devletin hakkınızda her şeyi bilmesini istemezsiniz; zira bu polis devletine dönüşmesinin önünü açar. Başka taraftan da 2-3 şirkete bağımlı olmak istemezsiniz. Zira sizin hakkınızda bildiklerinden kar elde etmeye çalışabilirler. Bence anlattığım bir durum, yakında karşı karşıya kalacağımız en büyük problemlerden biri olacak. Zira ileride muhbirlere muhtaçlık duymayan polis devletleri olacak. Zira devlete bu bilgileri kendiniz veriyor olacaksınız! Devlet ne aldığınızı, kiminle buluştuğunuzu, ne okuduğunuz bu datalar sayesinde bilecek.
Bilgi denetimi, güç hakkında nasıl düşündüğümüzü değiştiriyor. ABD’de en büyük sorun, dev şirketleri nasıl denetim edeceğiniz? Bu türlü bir güce televizyon bile asla sahip olmadı. Öbür tarafta ise soru, devletin her şeyi bildiği bir ülkede özgürlüğün nasıl olacağı?
Covid’in bu duruma da tesiri oldu. Mesela Çin, hadiseleri tespit etmekte çok başarılı oldu. Onların en büyük sorunu aşılarının başarısız olması; hatta aşılar ortasında en başarısızı olmasıydı. Zira yalnızca Vuhan varyantına odaklanıyordu. Siyaset değiştiremediler, zira değiştirseler aşılarının güçlü olmadığını kabullenmiş olacaklardı.
Gelecekte toplumsal medyanın gücünden korkan bir nesil olacak ve buna karşı özgürlük için uğraş edecekler.
‘Demokrasi, güvensizliği yönetebilmelidir’
– 2013’te ‘Başkanlarımıza güvenmediğimizde demokrasi hayatta kalabilir mi?’ diye bir kitap yazdınız. Dokuz yıl sonra size tıpkı soruyu sormak istiyorum; demokrasilerde başkanlarımıza duyduğumuz inanç ne kadar kıymetli?
Rastgele bir siyasi rejim için inanç, en hayati pahadır. İtimadı farklı hallerde tanımlayabiliriz, lakin hiçbir şey onun yerini tam manasıyla alamaz. İnancın en değerli olduğu sistemin demokrasi olduğunu söyleyebiliriz. Olağanda çağdaş toplumlarda itimat yaratılmaz, çağdaş devirden evvel yaratılmış itimat süregelir. Ailemize duyduğumuz itimat sayesinde tanımadığımız insanlara güvenmeye başlarız. Yakın etrafımıza duyduğumuz itimadı genişleterek yabancılara güvenmeye başlarız. Lakin birebir vakitte güvensizlik de demokrasiler için çok kıymetlidir. Şayet herkes hükümetin her söylediğine güvenirse, oradaki demokrasi fazla hayatta kalmaz. Artık birden fazla ülkede güvensizlik kanıksanmış seçenek haline geldi. Güvensizlikle başlıyorsunuz. Demokrasi bu yüzden güvensizliği yönetebilmelidir. Demokrasilerde sıklıkla insanlardan deneyimleri olmayan bahisler hakkında fikirleri olması istenir. Bakın, ben Covid siyasetlerinin nasıl olması gerektiğini nasıl bilebilirim ki? Çok karmaşık teknik mevzularda nasıl fikrim olsun? Geçmişte bu türlü şeyler daha kolaydı, zira beşerler deneyimlerinin kıymetine inanıyor, bu onları ‘otonom’ yapıyordu. Artık ise hakkında fikrim olması istenen mevzuların yüzde 80’i ile ilgili deneyimim yok. Bu yüzden güvensizlik konusu yaygınlaşıyor ve inanç ağları ehemmiyet kazanıyor. Geçmişteki inanç düzeylerine döneceğimizi sanmıyorum.
Az düzeylerde güvensizlik güç sağlarken, yaygınlaştığında durum farklılaşır. Hiç kimseye güvenmediğiniz bir dünyada yaşadığınızı düşünün. Bu türlü bir dünyada hiçbir şeyi değiştiremezsiniz. Gençlerin bugünlerde ‘blockchain’lere güvendiğini, fakat kendilerine ihanet edeceklerinden korktukları için önderlerine güvenmediklerini görüyoruz.
Bu güvensizliğin nasıl yönetileceği demokrasiler için kıymetli olacak. Güçlü önderler burada devreye giriyor. Ukrayna Devlet Lideri Volodomir Zelenski’ye dayanak savaştan evvel yüzde 25 düzeyindeydi. Ukrayna dağınık ve yozlaşmış bir rejime sahipti. Sonra savaş başladı ve Zelenski’den can güvenliği için Lviv’e gitmesi istendi. Zelenski, “Bana otomobil değil, mermi lazım” dedi. Bir anda bakış açısı değişti, zira canını tehlikeye attı. İnanç böyledir. Birtakım şeyleri söylemek kolaydır, herkes her şeyi söyleyebilir. Beşerler, söylediklerinin sonuçlarını sahiden göze alarak yapanlara güvenir. Bu yüzden demokrasiler artık, söylediklerini yapan önderler istiyor.
Ukrayna Devlet Lideri Volodomir Zelenski
‘Rusya, Ukrayna’da kazansa bile çok sembolik bir mağlubiyet alacak’
– Pekala Rusya-Ukrayna savaşının sebep olacağı en büyük değişiklikler ne olacak? Bazıları buna bir dönüm noktası diyor. Mesela bu durum Bosna’daki Sırpları ayrılmak için yüreklendirir mi? Yahut Macron’un dediği üzere Avrupa’da yeni bir yapılanma oluşur mu?
İşgalin geleceği bilinmiyor. Şimdi bitmemiş bir savaşın sonuçlarını konuşmak çok sıkıntı. Nasıl yahut ne vakit biteceğini bilmiyoruz. Lakin Rusya-Avrupa bağlarında savaşın, hatta savaşın nasıl sonuçlanacağının ötesinde bir şey meydana geldi. Türkiye üzere Rusya’nın da Avrupa’yla alakaları daima zorluydu. Kuşku vardı, tansiyon vardı. Mesela Avrupa’nın kültür geleneğini Rus edebiyatı olmadan düşünemezsiniz, lakin bilhassa Doğu Avrupa ülkeleri için Rusya daima elinden kaçmak istedikleri imparatorluktu. Putin bu savaşla Rusya’ya ekonomik sonuçlardan makûs bir ziyan verdi. 2. Dünya Savaşı’ndaki Sovyet zaferine herkes hürmet duyar. Bu, 27 milyon Sovyet insanı hayatını kaybetti ve Hitler’i durduran en kıymetli faktörlerdendi. Lakin Ukrayna savaşında Moskova’nın ‘Nazilerden arındırma’ söylemi saçma formda kullanıldı. Sevmediğiniz hükümetlerle savaşabilirsiniz, ama Rusya Ukrayna’nın kentlerini 1940’ların Sovyet kentlerini andıracak biçimde yok etti. Gelecek Rus başkanı kim olursa olsun, gelecek Rus rejimi ne olursa olsun Rusya artık ‘2. Dünya Savaşı’nın galipleri’ imajına geri dönemeyecek. Tıpkı vakitte Rus lisanı de etkilenecek. Ukraynalıların birçok çok güzel Rusça konuşur, hatta birçoğu öbür lisan bilmez. Artık birçok siyasi bir duruş olarak bu lisanı konuşmuyor. Bu savaş Rusçayı yalnızca Rus devletinde yaşayanlar tarafından konuşulan bir lisan haline getirdi. Son olarak Rus kültürü de etkilendi. Soğuk Savaş periyodunda bile Batı’nın müttefiki olarak görülen kültür, artık Avrupa kültüründen ayrılmaya çalışılıyor. Husus yalnızca Çin’le mi Hindistan’la mı ticaret yapılacak değil. Tüm bu anlattıklarım Rusya için sembolik bir mağlubiyet olacak ve savaşı kazansalar bile bunun bedelini ödeyecekler.
