ZEYNEP BAYAR
Bloomberg HT’ye konuk olan London School of Economics and Political Science Kıdemli Araştırma Vazifelisi Dr. Ahmet Akarlı, global büyümedeki yavaşlama, gelişmiş ülke ekonomilerinde görülen nakdî sıkılaşma adımları ve bu gelişmelerin Türkiye iktisadına olan tesirini kıymetlendirdi.
ABD Merkez Bankası’nın (Fed), son toplantısında 3. defa 75 baz puanlık bir faiz artırımına gitmesi ile birçok ekonomist, ABD’de nakdî sıkılaşmanın iktisada darbe vurmasını ve istihdam kaybına yol açmasını bekliyor. Ülke iktisadına ait “sert iniş senaryolarını” pahalandıran Akarlı, ABD’de uzun vakittir gelen makroekonomik bilgilerin bariz bir yavaşlamaya işaret ettiğini söyledi.
Akarlı, bu durumun en başta sanayi üretiminde görüldüğünü, sonrasında ise konut piyasasına sirayet ettiğini, bir süre sonra da işgücü piyasasına yansımasının beklendiğini söyledi. ABD’nin resesyonun bütün standart öncü göstergelerini yansıttığını belirten Akarlı, kelamlarına şöyle devam etti:
“Politika yapıcılar salgın devrinde çok kuvvetli bir reaksiyon verdi ve yapılması gereken de buydu. Vakit içinde, ABD ikinci mali genişleme paketini açıklandıktan sonra toparlanmanın beklenenden daha süratli olacağı anlaşıldı. Hasebiyle Fed’in gevşek para siyaseti iktisadın toparlanma süratiyle tutarsız bir hale geldi. Daha genele yayılmış bir enflasyon süreci yaşadık. Fed aslında başta doğruyu yaptı. Ekonomik toparlanmanın ivme kazanmasını bekledi ve sabır gösterdi.
“ABD’de resesyonist şartlar bu yılın sonuna yanlışsız oluşmaya başlar”
“Bizim üzere gelişen piyasa ekonomilerini daha yeterli anlayan iktisatçılar bunu daha net görebilir; kredibilite açığı kelam konusu…Fed piyasaya göre geri kalmış durumda. O açığı süratle kapatıp tekrardan kredibilitesini sağlaması lazım. O yüzden önden yüklemeli faiz artışlarının devam etmesi hiç şaşırtan olmaz.
ABD’de resesyonist şartlar bu yılın sonuna yanlışsız oluşmaya başlar. Fed, kararlılık gösterip faizleri artırmaya devam edecek, lakin önümüzdeki sene o resesyonist ortamın özellikle emek piyasası üzerindeki olumsuz tesirleri görüldüğünde herhâlde para siyasetini gevşetmeye başlayabilirler.”
“Avrupa iktisadı yapısal olarak ABD’ye nazaran daha zayıf”
Akarlı, Euro Bölgesi’nde resesyon riskinin Temmuz 2020’den bu yana en yüksek düzeye ulaşması hakkında yaptığı değerlendirmede, Avrupa iktisadının yapısal olarak ABD’ye nazaran “daha zayıf” olduğunu söyledi. “Avrupa Merkez Bankası’nın (AMB) şu an hiçbir bahtı yok, enflasyon oranları çok yüksek.” diyen Akarlı, AMB’nin para siyasetini Fed’e emsal bir formda ancak daha zayıf iktisadi temellerle sıklaştırmak zorunda kalacağını belitti.
Kovid-19 salgınının büyük bir arz ve talep şoku yarattığını söyleyen Akarlı, o periyot alınan siyaset tedbirleriyle bunun gerçek kesim üzerindeki tesirinin bir ölçüde bertaraf edildiğini vurguladı. Avrupa’da birtakım verimsiz dalların, kurumların ve şirketlerin eskisi üzere devam edemeyeceğini belirten Akarlı, “Para ve maliye siyasetin daralmaya başladığı bir ortamda zayıf ekonomik ünitelerin tavsiyesinin hızlanma riski var. Hele Avrupa’da nominal faizlerde 6 ay içerisinde yüzde 3’e gelmesini bekliyorum. Avrupa iktisadının o halde uzun bir mühlet bunu kaldırabileceğini düşünmüyorum. Hasebiyle AMB’nin para siyaseti tercihleri şu anda çok hudutlu.” dedi.
“Çin’de inşaat kesimiyle ekonomiyi desteklemek artık eskisi kadar gerçekçi gözükmüyor”
Dünyanın en büyük ikinci iktisadı olan Çin’de ihracat ve ithalat büyüme suratının 4 ayın en düşük düzeyine gerilemesinin global tesirlerini pahalandıran Akarlı, Çin’de de bariz zafiyetler olduğunu söyledi.
Akarlı, Çin’in geçtiğimiz son 15 yılda çok kuvvetli bir büyüme süreci yaşadığını ve kişi başına düşen ulusal gelirinin büyük ölçüde süratle arttığını belirtti. “Çin’de bilanço yapısı, bu süratli büyüme sürecinde bozuldu. Karşılık olarak da iktisadın ticarete olağan olmayan dallarında kuvvetli spekülatif bir genişleme gördük” diyen Akarlı, bilhassa inşaat kesiminin gayrisafi ulusal hasıla büyümesinin yüzde 30’una karşılık geldiğini ve önümüzdeki periyotta bu çok borçluluk ve bölümdeki çok dengesizliklerin bir ortaya gelmesiyle, büyümeye katkı yapan o yüzde 30’luk bölümün tıpkı ölçüde büyümeye katkı yapmasının imkansız olduğunu açıkladı.
“Çin’in potansiyel büyümesi artık eskisi üzere yüzde 7-8 üzere değil muhtemelen yüzde 3’e hakikat evirilecek.” diyen Akarlı, bu durumun global iktisatta değişikliklere sebebiyet vereceğini söyledi. Akarlı, “eski metodlarla” özellikle inşaat bölümüyle ekonomiyi desteklemenin artık eskisi kadar gerçekçi gözükmediğini vurguladı.
“Enerji fiyatlarında düzelme olursa Türkiye için olumlu bir tesiri olur”
2023 yılında global büyümede yaşanması beklenen yavaşlamanın Türkiye’yi nasıl etkileyeceğine ait olarak görüşlerini belirten Akarlı, ABD, AB ve Çin’de yani “üç büyüme motorunda da” yapısal sıkıntılar olduğunu söyledi. Dünya iktisadında koordineli bir yavaşlama sürecine girildiğinin altını çizen Akarlı, “Türkiye çok farklı bir iktisat. Büyümeden istifade ediyorlar ancak bir emtia ithalatçısı olarak büyümenin çok kuvvetli olduğu ortamlarda dış ticarette bir bozulmayla karşı karşıya kalıyor. Bilakis büyümenin zayıfladığı ve emtia fiyatlarının düzelme gördüğü bir ortamda Türkiye için görece fiyatlar destekleyici bir hale geliyor.” dedi.
Akarlı, küresel yavaşlamanın gerçekleşmesi durumunda güç fiyatlarında da bir düzelme görebileceğimizi, bu durumunun ise Türkiye’ye olumlu bir tesiri olacağını söyledi. Akarlı, global büyüme suratının Türkiye tesiri ve TCMB’nin izlediği para siyaseti hakkında ise şu tabirleri kullandı:
“Türkiye’nin kederi finansman tarafı. Merkez ülkelerde, merkez bankası biraz geride kalmış üzere gözüküyor. Hepsi kredibilite açığını kapatmakla meşgul. Türkiye de doğal dış finansmana gereksinimi olan bir iktisat. Şayet para siyaseti küresel olarak sıkılaşmamış olsaydı, farklı bir lisandan konuşabilirdik ancak mali şartların koordineli bir formda küresel olarak sıkılaştığı ve dış talebin zayıfladığı bir ortamda Türkiye için optimist olmak kolay değil.
“Türkiye’de önemli makro ekonomik kırılganlıklar olduğu kanaatindeyim”
Gelişen piyasaların geri kalan kısmında da özellikle maliye siyaseti üzerindeki tesirlerin ve baskıların misal istikamette siyaset çerçevesinde bozulmaya sebebiyet verdiğinden kaygılanıyorum. Türkiye gelişen piyasalar içinde küresel iktisada ve finans sistemine bu kadar yakından entegre olan bir iktisat olarak ortodoks iktisadi siyasetlerden uzaklaşma tercihine gidiyor. Türkiye’de önemli makro ekonomik kırılganlıklar olduğu kanaatindeyim. Siyaset tercihleri bu durumu daha beter hale getiriyor.”
