Anadolu Selçuklu Devleti ile Moğollar ortasında 3 Temmuz 1243’te Sivas’ın Suşehri ilçesi yakınlarında 3 bin 50 rakımlı Kösedağ civarındaki Kösedağ Savaşı’ndan kalan 8 askeri zırh, devrin en büyük savaşına ilişkin tek maddi bulgu özelliği taşıyor. Zırhları Kösedağ Savaşı sırasında Sultan 2’nci Gıyaseddin Keyhüsrev’i koruyan askerlerin giydiği düşünülüyor.
Dönemin ustaları tarafından birebir boyuttaki demir halkalar örülerek yapılan zırhlar, savaşa dair tek ispat özelliği taşıyor. Bir kişinin örerek bir ortaya getirmesinin yaklaşık 3 yılı bulduğu kestirim edilen 18 kilogram tartısındaki zırhlardan 1’i, Sivas Arkeoloji Müzesi’nde ziyarete kapalı itinayla saklanırken, başkalarının ise Kültür ve Turizm Bakanlığı Nevşehir Bölge Laboratuvarı’nda bakım ve tamiri yapılıyor.
‘BU ZIRHLAR DIŞINDA ÖNEMLİ BULUNTU YOK’
Zırhlar hakkında bilgi veren Sivas Cumhuriyet Üniversitesi (SCÜ) Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Kısmı Lideri Prof. Dr. Erdal Eser, “Bu savaş büyük bir yıkımdır. Elimizdeki tek kaynak olan İbn Bibi’nin kitabında aktardıklarına nazaran, çok süratli ve çok büyük bir katliam gerçekleşmiştir. Bu savaştan sonra Anadolu bir daha toparlanamaz. Türklerin Anadolu’ya gelmesinden sonra yapılan çok sayıda muharebe var. Bunlarla ilgili elimize çok az bilgi geçse de Sivas Arkeoloji Müzesi’nde Kösedağ Savaşı’yla ilişkilendirdiğimiz bu zırhlar dışında kıymetli bir buluntu yok. Bu kalan 8 zırhtan 5’i uygun durumda, kalanları modül halinde. Bulundukları yerler, geldikleri çevreler ve tarihlendirme nedeniyle Kösedağ Savaşı’yla ilgili olduğunu düşünüyoruz. Bu nedenle hem periyodun askeri silah ve savunma araç gereçlerine ait bilgi veriyor hem de savaş alanının sahiden Kösedağ bölgesinde olduğunu netleştirecek datalar veriyor. Bu açıdan hayli kıymetlidir. Selçuklu ordusunda sultanı koruyan özel bir kuvvet var. Bunların da kaynaklara nazaran ordu içerisinde bulunan yabancı ve paralı askerler olduğu biliniyor. Bu nedenle periyot açısından Selçuklu’nun hem sarayı hem de ordusu hakkında bilgi veriyor” dedi.
‘130 BİN HALKADAN OLUŞUYOR’
Zırhların o periyotta itinayla yapıldığını vurgulayan Eser, “Zincir örgü denilen bir teknik kullanılıyor. Bu tekniğin Avrupa’da bilhassa M.Ö. 3’üncü yüzyıldan itibaren bilgileri var. Bütün kültürlerde savunma araç gereçleri ortasında zırh var. Doğu savunma anlayışı ve zırh imalatı içerisinde deri çok değerli bir yer tutuyor. Özel tekniklerle deriyi kalınlaştırıp hayati organları kapatacak biçimde kullanıyorlar. Fakat bu zincir örgüde çok sayıda yapılmış sayısal denemeler var. Çok sayıda zincir halkası bir ortaya getirilerek ok ve kargı üzere çeşitli silahların bedene ziyan vermesinin engellenmeye çalışılması kelam konusu. Bu açıdan batıda geliştirilmiş üzere görülüyor. Yapılan sayısal denemelerle altlı üstlü olarak bir zırh yapmak istediğinizde yaklaşık 130 bin halka üretmeniz gerekiyor. Yalnızca üst zırh için 2 bin ile 40 bin ortasında halka sayısı değişiyor. Bunların ortalama ne kadar müddette üretildikleri deneysel çalışmalar ile ortaya konulmuş. 130 bin halkadan oluşan bir zırhı bir kişinin olağan olarak örerek bir ortaya getirmesi yaklaşık 3 yıl kadar bir süreyi buluyor. Ağır çalışmalarda ve büyük savaşlarda bunları üretenlerin sayısının artması bu zırhın üretim mühletinin kısalmasına neden oluyordur. Fakat çok önemli bir emek harcandığı ortada. Teknik olarak bir halkaya 4 halka ya da bir halkaya 6 halka geçirilerek oluşturuluyor. Bu oluşturulurken teller çekme formülüyle ya da dövme usulüyle hazırlanıyor. Olağanda 40 bin kesimden oluşan bir zırh için 760 metre tel gerekiyor. Bu teller bir ortaya getiriliyor, dövülerek yahut perçinlenerek kapatılıyorlar ve örülerek zırh gerçekleşiyor” diye konuştu.
‘1 ZIRH 18 KİLO’
Zırhların savaş meydanına tartıları nedeniyle kağnılarla getirildiğini belirten Eser, “Bu zırhlar savaş alanlarına götürülürken askerler üzerlerine giyinmiyorlar. Bunlar kağnı ve otomobillere yükleniyor. Bunlar çok ağır olduğu için giyip gitmeleri mümkün değil. 1 zırh yaklaşık 18 kilo tartısında. Eksikleri olacağını, eteğinin uzun olacağını da düşünürsek 1 zırh yaklaşık 20 kilogram. 20 kiloluk zırh savaş anında o hareket esnasında giyinmek demek tahminen de yüzlerce kilo tartıya ulaşması demek. Bu materyaller sultanı koruyan askerlerin giydiği materyaller. Muhtemelen de kıymetli eserler olduğu için her askerin bu zırhı giyindiğini düşünmek mümkün değil. Doğu toplumlarını ve Türk askeri karakterini düşününce muhtemelen ağır gelirdi. Onunla hareket etmeleri de kolay olmazdı. Daha çok ordu içindeki yabancı milletlere ilişkin bireylerin sultanı korumak için kullandığı gereçlerdir. Bu nedenle ben yaygın olduğunu düşünmüyorum” dedi.
KÖSEDAĞ SAVAŞI
Kösedağ Muharebesi, 3 Temmuz 1243’te Anadolu Selçuklu Devleti ile Moğollar arasında gerçekleşti. Baycu Noyan kumandasındaki Moğol ordusu ile karşılaşan Anadolu Selçuklu kuvvetleri, öncü birlikler ortasında meydana gelen birinci çarpışmanın akabinde dağılırken, Sultan 2’nci Gıyaseddin Keyhüsrev’in savaş meydanını terk etmesiyle, Moğol ordusu kolay bir zafer kazandı. Savaş, Selçuklu Devleti’nin mağlubiyet sonrası Moğol tabiiyetine girmesiyle sonuçlandı.
Anadolu Selçuklu Devleti ile Moğollar ortasında 3 Temmuz 1243’te Sivas’ın Suşehri ilçesi yakınlarında 3 bin 50 rakımlı Kösedağ civarındaki Kösedağ Savaşı’ndan kalan 8 askeri zırh, devrin en büyük savaşına ilişkin tek maddi bulgu özelliği taşıyor. Zırhları Kösedağ Savaşı sırasında Sultan 2’nci Gıyaseddin Keyhüsrev’i koruyan askerlerin giydiği düşünülüyor.
Dönemin ustaları tarafından birebir boyuttaki demir halkalar örülerek yapılan zırhlar, savaşa dair tek ispat özelliği taşıyor. Bir kişinin örerek bir ortaya getirmesinin yaklaşık 3 yılı bulduğu kestirim edilen 18 kilogram tartısındaki zırhlardan 1’i, Sivas Arkeoloji Müzesi’nde ziyarete kapalı itinayla saklanırken, başkalarının ise Kültür ve Turizm Bakanlığı Nevşehir Bölge Laboratuvarı’nda bakım ve tamiri yapılıyor.
‘BU ZIRHLAR DIŞINDA ÖNEMLİ BULUNTU YOK’
Zırhlar hakkında bilgi veren Sivas Cumhuriyet Üniversitesi (SCÜ) Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Kısmı Lideri Prof. Dr. Erdal Eser, “Bu savaş büyük bir yıkımdır. Elimizdeki tek kaynak olan İbn Bibi’nin kitabında aktardıklarına nazaran, çok süratli ve çok büyük bir katliam gerçekleşmiştir. Bu savaştan sonra Anadolu bir daha toparlanamaz. Türklerin Anadolu’ya gelmesinden sonra yapılan çok sayıda muharebe var. Bunlarla ilgili elimize çok az bilgi geçse de Sivas Arkeoloji Müzesi’nde Kösedağ Savaşı’yla ilişkilendirdiğimiz bu zırhlar dışında kıymetli bir buluntu yok. Bu kalan 8 zırhtan 5’i uygun durumda, kalanları modül halinde. Bulundukları yerler, geldikleri çevreler ve tarihlendirme nedeniyle Kösedağ Savaşı’yla ilgili olduğunu düşünüyoruz. Bu nedenle hem periyodun askeri silah ve savunma araç gereçlerine ait bilgi veriyor hem de savaş alanının sahiden Kösedağ bölgesinde olduğunu netleştirecek datalar veriyor. Bu açıdan hayli kıymetlidir. Selçuklu ordusunda sultanı koruyan özel bir kuvvet var. Bunların da kaynaklara nazaran ordu içerisinde bulunan yabancı ve paralı askerler olduğu biliniyor. Bu nedenle periyot açısından Selçuklu’nun hem sarayı hem de ordusu hakkında bilgi veriyor” dedi.
‘130 BİN HALKADAN OLUŞUYOR’
Zırhların o periyotta itinayla yapıldığını vurgulayan Eser, “Zincir örgü denilen bir teknik kullanılıyor. Bu tekniğin Avrupa’da bilhassa M.Ö. 3’üncü yüzyıldan itibaren bilgileri var. Bütün kültürlerde savunma araç gereçleri ortasında zırh var. Doğu savunma anlayışı ve zırh imalatı içerisinde deri çok değerli bir yer tutuyor. Özel tekniklerle deriyi kalınlaştırıp hayati organları kapatacak biçimde kullanıyorlar. Fakat bu zincir örgüde çok sayıda yapılmış sayısal denemeler var. Çok sayıda zincir halkası bir ortaya getirilerek ok ve kargı üzere çeşitli silahların bedene ziyan vermesinin engellenmeye çalışılması kelam konusu. Bu açıdan batıda geliştirilmiş üzere görülüyor. Yapılan sayısal denemelerle altlı üstlü olarak bir zırh yapmak istediğinizde yaklaşık 130 bin halka üretmeniz gerekiyor. Yalnızca üst zırh için 2 bin ile 40 bin ortasında halka sayısı değişiyor. Bunların ortalama ne kadar müddette üretildikleri deneysel çalışmalar ile ortaya konulmuş. 130 bin halkadan oluşan bir zırhı bir kişinin olağan olarak örerek bir ortaya getirmesi yaklaşık 3 yıl kadar bir süreyi buluyor. Ağır çalışmalarda ve büyük savaşlarda bunları üretenlerin sayısının artması bu zırhın üretim mühletinin kısalmasına neden oluyordur. Fakat çok önemli bir emek harcandığı ortada. Teknik olarak bir halkaya 4 halka ya da bir halkaya 6 halka geçirilerek oluşturuluyor. Bu oluşturulurken teller çekme formülüyle ya da dövme usulüyle hazırlanıyor. Olağanda 40 bin kesimden oluşan bir zırh için 760 metre tel gerekiyor. Bu teller bir ortaya getiriliyor, dövülerek yahut perçinlenerek kapatılıyorlar ve örülerek zırh gerçekleşiyor” diye konuştu.
‘1 ZIRH 18 KİLO’
Zırhların savaş meydanına tartıları nedeniyle kağnılarla getirildiğini belirten Eser, “Bu zırhlar savaş alanlarına götürülürken askerler üzerlerine giyinmiyorlar. Bunlar kağnı ve otomobillere yükleniyor. Bunlar çok ağır olduğu için giyip gitmeleri mümkün değil. 1 zırh yaklaşık 18 kilo tartısında. Eksikleri olacağını, eteğinin uzun olacağını da düşünürsek 1 zırh yaklaşık 20 kilogram. 20 kiloluk zırh savaş anında o hareket esnasında giyinmek demek tahminen de yüzlerce kilo tartıya ulaşması demek. Bu materyaller sultanı koruyan askerlerin giydiği materyaller. Muhtemelen de kıymetli eserler olduğu için her askerin bu zırhı giyindiğini düşünmek mümkün değil. Doğu toplumlarını ve Türk askeri karakterini düşününce muhtemelen ağır gelirdi. Onunla hareket etmeleri de kolay olmazdı. Daha çok ordu içindeki yabancı milletlere ilişkin bireylerin sultanı korumak için kullandığı gereçlerdir. Bu nedenle ben yaygın olduğunu düşünmüyorum” dedi.
KÖSEDAĞ SAVAŞI
Kösedağ Muharebesi, 3 Temmuz 1243’te Anadolu Selçuklu Devleti ile Moğollar arasında gerçekleşti. Baycu Noyan kumandasındaki Moğol ordusu ile karşılaşan Anadolu Selçuklu kuvvetleri, öncü birlikler ortasında meydana gelen birinci çarpışmanın akabinde dağılırken, Sultan 2’nci Gıyaseddin Keyhüsrev’in savaş meydanını terk etmesiyle, Moğol ordusu kolay bir zafer kazandı. Savaş, Selçuklu Devleti’nin mağlubiyet sonrası Moğol tabiiyetine girmesiyle sonuçlandı.
