-Ukrayna’daki güçlerin elinde çok sayıda Rus savaş esiri bulunuyor. Pekala bu esirler nasıl muamele görüyor ve devam eden savaşla ilgili ne düşünüyorlar? DW Muhabiri Anna Fil, özel müsaadeyle Rus savaş esirleriyle görüştü.
Ukrayna’daki bir hapishanedeyiz. İkinci kat Rus savaş esirlerine ayrılmış. DW olarak güvenlik sebebiyle binanın yerini açıklayamıyoruz. Rus esirler, öteki tutuklulardan farklı tutuluyor. Bunun sebebinin “onların güvenliği için” olduğu söyleniyor.
DW, Ukrayna’daki cezaevleri müdürlüğüne yapılan müracaat sonrasında hapishanedeki Rus esirlerle konuşan birinci basın kuruluşu oldu. Esirlerin yüzlerini göstermemek ve yerlerine dair bilgi paylaşmamak şartıyla haber yapmamıza müsaade verildi. Ayrıyeten haklarında savaş cürmü yahut diğer kabahatler işlediğine dair iddianame bulunmayan savaş esirleriyle konuşmamıza müsaade verildi. Savaş hatası işlediğine dair hakkında iddianame olan esirlerle konuşmak için savcıdan ayrıyeten bir müsaade alınması gerekiyordu.
Farklı yaş kümelerinden yedi erkek bir hücrede oturuyor. Gazetecilerin onları ziyarete gelmiş olmasına şaşırmıyorlar. Birleşmiş Milletler ve Kızıl Haç’tan her hafta bir vazifelinin geldiğini söylüyorlar.
DW muhabiri, Rus savaş esirleriyle görüştü
“Ancak Ukrayna’ya gelince ne olduğu anlayabildim”
Önce Rusya’nın Viborg kentinden gelen Roman’la konuşuyoruz. “Açıkçası kandırıldık” diyen Roman, şöyle devam ediyor: “İlk başta bunun insani bir şeyle ilgili olduğu söylendi. Lakin akabinde çabucak cepheye gönderildim.”
Ukrayna’nın Harkiv bölgesinde savaşırken yaralanan Roman, Ukrayna ordusunun onu yanlarına aldığını ve sıhhat hizmeti sunduğunu söylüyor.
Bir öteki savaş esiri olan Artyom’un ise Ukrayna’ya karşı “özel askeri operasyona” katılması şuurlu bir kararmış. (Editörün notu: Bu tabir, Kremlin tarafından Ukrayna’daki savaş için kullanılan resmi ifade)
Artyom, internette gördüğü bir ilana başvurmuş ve Rus yanlısı ayrılıkçılar tarafından denetim edilen Donetsk’e gönderilmiş. T-72 tipli tankı birkaç gün içinde kullanmayı öğrenmiş ve Zaporijya tarafına gönderilmiş. Lakin tankı ziyan görmüş ve Ukraynalı Azov Taburu tarafından esir alınmış. Artyom kendisine yemek ve sigara verildiğini söylüyor, “Hiç faşist görmedim” diye de ekliyor.
Neden Ukrayna’ya savaşmaya gittiğini sorduğumuz Artyom, “Televizyonda uygun bir neden için savaştığımız söyleniyor lakin gerçekte durum bu türlü değil. Lakin burada bunu anlayabildim” diyor. Artyom, Rus ordusunu “yağmacı ve katil” olarak tanımlıyor.
Rus esirler için hapishanede günlük hayat nasıl geçiyor?
Hapishanedeki hücreler eski mobilyalarla döşeli. Hücre sıkış tıkış ancak pak. Herkes için ortak bir masa var; üstünde de plastik tabaklar ve metal çatal-bıçak ekibi.
Hapishane gardiyanları, olağanda hapishanelerde plastik çatal-bıçak ekipleri kullanıldığını, fakat savaş esirlerinde durumun farklı olduğunu, bunun sebebinin de birçoklarının bir esir değişimi muahedesini beklemesi nedeniyle agresif olmamaları olduğunu söylüyor.
Rusların öğlen yemekleri gardiyan nezaretinde bir Ukraynalı tutuklu tarafından dağıtılıyor. Öğlen yemeğinde pancardan yapılma Borş çorbası ile karabuğday lapası, hücre kapısının altındaki bir kapaktan içeri itiliyor. Esirler, sabah kahvaltısında etli mısır lapası olduğunu söylüyorlar. Hapishane koridorundaki yemek planına nazaran günde 3 öğün yemek veriliyor. Ayrıyeten esirlerin dışarıda dolaşmalarına ve günlük olarak duş almalarına müsaade veriliyor.
“Ukrayna’ya gidip onlara yardım edeceğimize inandırıldık”
Bir öteki hücrede 20’li yaşlarında üç erkek var. Yataklarının yanı başında da bir yığın kitap. Esirler polisiye roman okumayı sevdiklerini söylüyorlar.
Dimitri, bağlı bulunduğu ünitesinin 24 Şubat’ta Rusya’daki Belgorod kentinden Ukrayna’ya gittiğini bilmediğini söylüyor. “Nereye gittiğimiz söylenmedi. Ukrayna topraklarına girdiğimizde tabelalarla bayrakları görünce nereye geldiğimizi anladık” diyen Dimitri, kelamlarını “Komutanıma burada ne işimizin olduğunu sordum ve o da gereksiz sorular sormamam gerektiğini söyledi” diyerek sürdürüyor. Çernihiv yakınlarında 27 Şubat günü tankı gaye alındığında, Ukraynalılara teslim olduğunu anlatıyor.
Dimitri ve başka iki savaş esiriyle yaptığımız röportajlar sırasında bir gardiyan, hapishanede misyonlu bir psikolog ve öteki tutuklular da yanımızda bulundu. DW muhabirleri, hapishane vazifelilerinin mevcut bulunmasının esirlerin kelamları yahut konuşma istekleri üzerinde bir tesirinin olmadığı izlenimini edindi. Gardiyanlar konuşmaları dinlemediler, belli bir aralıkta durdular ve DW muhabirlerine baskı uygulamadılar.
DW muhabirleri, Rusya’nın Karelya bölgesinden gelen tutsak Oleg ile özel olarak farklı bir odada görüştü. Rus ordusuyla mukavelesini Mart ayında yenilediğini söz ediyor. Oleg “Ukrayna’ya gidip yardım edeceğimize, orada kendi beşerlerine eziyet edip öldüren milliyetçiler olduğuna dair televizyonda çıkan haberlere inandık” diyor.
Savaş esirlerinin cezaevindeki günlük planı
Savaş esirlerine ne kadar güvenilebilir?
DW’nin konuştuğu bütün esirler Ukrayna’nın işgaline katıldıkları için pişman olduklarına ve sivil insanlara ateş etmediklerine dair kesin bir lisan kullandılar. Ukrayna makamları da konuştuğumuz esirlerin savaş cürmü işlediklerine dair bir kanıt şimdi bulamamışlardı. Esirlerin palavra makinasına bağlandıkları da aktarıldı.
Cezaevindeki vazifeliler bir tek Vadim S. isimli Rus askerin, palavra makinesine bağlıyken Sumi yakınlarında bir sivili vurarak öldürdüğünü itiraf ettiğini anlatıyor. 23 Mayıs tarihinde Ukrayna’daki bir mahkeme onu savaş cürmü işlediği gerekçesiyle ömür uzunluğu mahpusla cezalandırdı. Bu, Ukrayna’daki Rus savaş esirlerine dair birinci savaş kabahati saikiyle verilen karardı.
Esir değişimi sebebiyle tutuklulara yeterli bakılıyor
DW’nin konuştuğu hiçbir esir makûs cezaevi şartları yahut insanlık dışı muameleden bahsetmedi. Ukrayna Adalet Bakanlığına nazaran, bir savaş esirinin yemeği, giyeceği, hijyen eserleri, suyu ve elektriği için yaklaşık 3 bin Ukrayna Grivnası (yaklaşık 95 euro) gerekiyor. Bunun üstüne bir de medikal eserler, ilaçlar ve çalışanların fiyatı de ekleniyor.
Adalet Bakan Yardımcısı Olena Vysozka, DW’ye yaptığı açıklamada savaş esirlerinin gözaltı şartlarının Cenevre Kontratına uygun olması gerektiği için harcamaların haklı olduğunu söyledi. Ayrıyeten Rus tutukluların, Ruslar tarafından ele geçirilen Ukraynalılarla değiş tokuş yapılabilmesi için sağlıklı ve düzgün durumda olmaları gerektiğini söyledi.
Esirlerin kullandığı bir masa
Ukrayna ve Rusya’da mahkumlara yönelik muamele
Birleşmiş Milletler’in Ukrayna’daki İnsan Hakları Ofisi Temsilcisi Matilda Bogner, DW’ye verdiği röportajda, Rus savaş esirlerinin gözaltı şartlarının genel olarak tatmin edici olduğunu söyledi. Lakin Bogner’e nazaran, BM gözlemcileri, Rus askerlerinin yakalandıktan sonra berbat muamele ve azap gördüğü tezlerine dair bilgi de almış durumda.
Bogner, Rusya’da ve Ukrayna’nın Rus denetimindeki bölgelerindeki Ukraynalı savaş esirlerinin yakalandıktan çabucak sonra azap gördüğüne dair deliller olduğunu söyledi. Bogner, “Yiyecek ve hijyen eksikliği var ve gardiyanların muamelesi ağır” dedi.
BM, her iki tarafa da savaş esirlerine insanca davranma ve tez edilen tüm azap ve makûs muamele hadiselerini derhal ve tesirli bir halde soruşturma davetinde bulundu. Ukrayna’da kaç Rus askerinin tutuklu olduğuna dair resmi bir sayı yok. Nizamlı değiş tokuşlar nedeniyle sayıları daima değişiyor.
Hâlâ bir esir değişimi bekleyen 20 yaşındaki Dimitri, “Umut asla ölmez” diyor. Üç ay esaret altında kaldıktan sonra tek istediği konuta geri dönmek. Ve bir daha asla orduda hizmet etmek istemediğini de ekliyor.
