Yüzlerce meslek var dünyada. Bunlara ismini ve fonksiyonunu bilmediğimiz kaçları eklenmekte. Evvelce bir mesleği olurdu insanın, tıpkı işyerinde emekli bile olunabilirdi. Araştırmaların gençlerin gelecekte ortalama beş yılda bir iş değiştireceklerini, meslek değiştirme oranlarının ise yükseldiğini bildirdiğini vurgulayan Uzman Psikolog ve Kahve Kokulu Defter romanının muharriri Dilek Yıldırım, “Peki, artık ne olacak gençlerimize? Bir diploma yetmiyor iş bulmaya. Kaçıp gitmek de tahlil değil. Dönüp dolaşıp döneceğiz tekrar kürkçü dükkânına. Döndüğümüz kürkçü dükkânı, hangi mesleği seçersek seçelim, hangi işi yaparsak yapalım tekrar kendi hayatımız, kişiliğimiz, yeterlilik ve yetkinliklerimiz. O sebepten biraz tilki üzere kurnaz olmak lazım tahminen de” diyor.
Kendini tanımanın önemi
“Biz kimiz? Ne istemekteyiz?” sorularına gerçekçi bir yanıtımız yoksa etraf tarafından her an yanlış yönlendirilebiliriz ikazında bulunan İstek Yıldırım, bu nedenle gencin, gerçek seçimler yapabilmesi için evvel kendini tanımasının ehemmiyetine ve bu kendini tanıma seyahatinin ebeveynleri tarafından da desteklenmesi gerektiğine dikkat çekiyor: “Bazen anne babalar, kendi hayat yollarında sahip olamadıkları meslekleri ve iş hayallerini çocuklarından bekleme yanlışına düşmekteler. Ebeveynler, kendi yollarını çizmekte olan çocuklarıyla kendi yollarını ayırabilmeliler.
Zaman, para, emek, seçenekleri daraltmak ve nokta atışı yapmak artık her zamankinden daha kıymetli. Tanınan meslekler, kuzenlerin meslekleri, falancanın falanca meslekten kazandıkları… derken bir baltaya sap olmak günden güne güçleşti.”
İyi olunan alanı seçmek
Yıldırım, gençlerin yollarını sağlamlaştırabilmeleri için bilimin kendilerine sunduğu imkanlardan da yararlanmaları, mesleksel yönelim envanterlerine başvurmaları gerektiğini belirterek şunları söyledi: “Genç evvel “güçlü tarafları, hudutlu kullandığı özellikleri ve potansiyel risklerinin” neler olduğunu keşfetmeye çalışmalıdır. Yaptığı bu ferdî tahlil sonucunda güçlü taraflarına karşılık gelebilecek mesleklere yönelmesi, onu hem daha başarılı hem de daha keyifli kılar. Yani neyde yeterliysek o alanda daha iyileşebiliriz. Potansiyelimizin kâfi olmadığı alanlara yatırım yapmak, bizi güç, emek, para ve vakit kaybına uğratabilir. Üstelik bunu göze alsak bile mesleğin ve piyasanın beklediği yetkinliğe ulaşamayabilir, “mesleğini sevmeyen binlerce beşerden biri olma” tehlikesiyle de karşılaşabiliriz.”
Mesleklerin kişilik tipleri
Mesleklerin de toplumsal, araştırmacı, teşebbüsçü üzere kişilik tipleri olduğunu ve bu bahislerde da aydınlanmanın gence seçimlerinde ışık tutabileceğini bildiren Yıldırım, şu tekliflerini sıralıyor: “Meslek tercihi yaparken birey, düzgün olduğu istikametler ve münasebetiyle daha çarçabuk yapabileceği işler ve bu özellikleriyle eşleşebilen meslekler konusunda bir çalışma yapmalıdır. ÖSYM Program ve Kısımları üzerine düşünmeli ve araştırmalıdır. Bu mevzuda sıkıntılardan biri, gencin meslek kısımlarından çok üniversite isimlerine odaklanmasıdır.”
İşi sevmek
“İyi ve tanınan olduğu düşünülen üniversiteye girilsin de hangi kısım olursa olsun kıymetli değil” yaklaşımının, gelecekteki faturasının ağır olabileceğinin altını çizen İstek Yıldırım, “İlk işe girişlerde üniversitenin bir nebze tesiri olsa da ki bu durum da abartılmaktadır, ilerleyen yıllarda yapmaktan hoşlanılmayan, hatta zorlanılan bir mesleğin erbabı olmak, “her gün yaşanacak bir mutsuzluğa davetiye çıkarmak” manasına gelmektedir. Bu noktada bireyin bitirdiği üniversitenin hangisi olduğu aslında aklına gelmez; başına gelense kısmı / mesleğidir. Lise ve üniversite imtihanına girecek gençlerimizin meslek seçimi yaparken, öncelikle meslek kısımlarına odaklanmaları gerekir.
Gence “sayısalın uygun, sen mühendis ol en iyisi” demek, gerçekçi bir meslek seçim planı değildir. Birbirinden farklı onlarca mühendislik seçenekleri ortasından hangilerinin gencin kişiliğine uygun olabileceğini öngörmek gerekir. Yani çoklukla yapıldığı üzere gence topluca mühendislik üzere bir meslek kümesini önermek, hakikat bir meslek seçimi yaklaşım değildir. İnşaat da bir mühendislik alanıdır, bilgisayar da. Halbuki gerektirdikleri kişilik özellikleri ve potansiyeller birbirlerinde farklıdır. Tercih yapacak gençlere topluca bir meslek kümesini önermek, sakıncalı ve gerçekçi değildir” diyor.
Arzu Yıldırım’ın verdiği bilgilere nazaran, yalnızca sayısal ve sözel bağlamda akademik muvaffakiyete nazaran tercih yapmak ve gencin sahip olduğu kişilik potansiyellerini görmezden gelmek de, o meslekte başarılı olmayı ve hasebiyle memnun bir ömrü maalesef engelleyebilmektedir. Araştırmalar, akademik muvaffakiyetin, gelecekteki meslek başarısıyla lakin yüzde 25 civarında uyuştuğunu söylüyor. O halde daha güzel seçimler yapabilmek için akademik muvaffakiyet dışında gencin potansiyellerine nazaran de tercih yapabilmek mecburilik haline gelmiştir. Sayısalı en âlâ olanların tıbba yönelmesi, bir kısmının ise suratını kaybedip tıbbın efor ve emek gerektirmeyen alanlarını tercih etmeleri yahut müzikte ve başka sanat kollarında daha başarılı olmaları bir tesadüf değildir.
“Gençler kaygılarını bizimle konuşabiliyorlar mı? Yoksa onlara söyleyebildiğimiz ekseriyetle, “çalış, çalışırsan falanca üzere hekim olabilirsin” üzere klişe cümlelerden öteye gidemiyor mu?” diye soran İstek Yıldırım şunları ekliyor: “Geçin bunları; bu niyetlerden sıyrılıp bir de gencin zihnine geçelim bakalım; sanki akıllarından neler geçiyor: “Günler günleri kovalıyor. Sona yanlışsız koşuyorum. Uğraşımın, çalışmamın sonu ve bir hayatın başlangıcı. Vakit öylesine çabuk akıp gidiyor ki kapağı açılamamış test kitapları, hakkında çok az şey bilinen ders bahisleri bir gölge üzere beni takip ediyor. Ben onlar tarafından takip edildiğimin farkındayım, lakin neyin izinde olduğumu, neyi kovaladığımı bilmiyorum. İnsanın ne olmak istediği hakkında bir fikrinin olamaması, öte yandan bir şey olmak için hangi denklemleri, hangi tarihi olayları bilmesi gerektiği konusunda âlim olması ne kadar da garip. Bir gece yatarken inşaat mühendisi olayım diyorum. Sabah kalkınca “boş ver inşaatı sen ofisteki kişi, mesela müdür ol” diyor. Bir hafta sonra arkadaşımın avukat olan babasını tanıyınca, “neden olmasın?” diyorum. Derken meslekler için hangi puan cinsinin gerekli olduğunu gösteren ÖSYM kitapçığına bakıyorum. İşletme, hukuk, mühendislik… Ne hepsini birden isteme bahtım ne de olma mümkünlüğü var. Yıllarca çalış dediler, çalıştım. Beklenildiği kadar çalışmamış olabilirim. Bana, almam gereken puanları söyleyenler çok oldu. Büyükler, istatistikler… Lakin niçin o puanı değil de şu puanı almam gerektiğini söyleyen olmadı. “Ne olmak istiyorsun?” ne kadar da bilindik bir soru. On yedi yaşındayım, duyalı çok oldu. Fakat şimdi verebileceğim bir cevabım olmadı. Bir sabah elimde çanta duruşma salonundayım. Akşam, ağır akan trafikte art koltuğa kurulmuş bir iş yemeğine yetişmekteyim. Sonraki gün, başımda baret şantiyeyi denetliyorum. Sahi bu başla ben nereye gitmekteyim? Olurum, ederim nedir? Açıl susam açıl; yeterliliklerim, potansiyellerim ortalığa saçıl!”
Ebeveynler dikte etmek yerine yol göstermeli
Arzu Yıldırım, ebeveynlerin meslek tercihi konusunda çocuklarına bir şeyleri dikte etmekten fazla, onlarla birlikte bir keşif seyahatine çıkmaya istekli olmaları gerektiğini vurguluyor: “İş ve eş hayatı, bireyin keyifli olmasında adeta belirleyicidir. Moderniteyle birlikte bireylerin görücü adabı yerine eşlerini kendilerinin seçmesi gerektiğini kanıksamışızdır. Artık meslek seçimi konusunda da ebeveynlerin ve yakın etrafın genç için görücüye çıkmaktan vazgeçmesi; meslek göstermekten çok yol gösterici olması gerekir.
Toplum ve ebeveynler olarak gençlere şayet çalışırlarsa “her şeyi olabilecekleri ve herkesi geçebilecekleri” iletisini vermek, umulduğu üzere başarıyı getirmez. Kısmi olarak getirse bile, o muvaffakiyetin yanında memnunluktan eser yoktur. O nedenle gençleri, istedikleri her mesleği yapabilecekleri yanılsamasına düşürmemek ve kaos ortamına sürüklememek; isteklerin, sağlam temellerle desteklenmesine çaba etmek; tercih yaparlarken, mesleğin gereklilikleri, kişilik özellikleri, sahip oldukları ilgi, yetenek ve pahaların içeriği konusunda onları bilinçlendirmek ve ebeveyn olarak da gençleri bu taraflarıyla tanımaya çalışmak zorundayız.”
Yetkinlikleri bilin!
“Gençlerin gece ve gündüz düşleri, geleceklerini daha hoş kılmak için yalnızca onların ve ailelerinin isteklerine bağlı kalarak değil, onların güçlü taraflarını bilerek tercih yapabilmelerini mümkün kılan sistemlere açık olmayı mecburî kılıyor” diyen İstek Yıldırım şu bilgileri veriyor: “Gençlerin ve ebeveynlerin meslek tercihi yaparken, bilimin hizmetimize sunduğu CharacterIX® Kişilik envanterleri üzere online imkanlardan ve mesleksel yönelimle ilgili uzman danışmanlardan yararlanmaları; meslek keşif yolcuklarını tesadüflere bırakmadan ilerlemeleri gerekiyor. Meslek seçimi yalnızca isteklere ve tesadüflere bırakılacak bir alan değildir.”
Yıldırım, son olarak gençlere sesleniyor ve “yetkinliklerinizi bilin, potansiyellerinizi görün ve geleceğinizi ona nazaran şekillendirin! Tüm bunlar için de internet üzere kaynaklarda araştırma yapın” diyor.
