“Dezenformasyon yasası”nı DW Türkçe’ye kıymetlendiren siber hukuk uzmanı Yaman Akdeniz, düzenlemedeki “yanıltıcı bilgiyi alenen yayma” kabahati nedeniyle “Binlerce kişi yargı önüne çıkacak” ikazında bulundu.
“Dezenformasyon yasası” olarak bilinen ve Basın Kanunu ile kimi kanunlarda değişiklik öngören kanun teklifi Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Adalet Komitesi’nde tartışmalar eşliğinde kabul edildi.
Teklifin önümüzdeki hafta TBMM Genel Heyeti’ne gelmesi bekleniyor. Düzenleme yasalaştığında “halkı endişe, panik ve telaşa sevk etmek ya da kamu barışını bozmak emeliyle aldatıcı bilgiyi alenen yayma” aksiyonu, hata kapsamına alınacak. Bu cürmü işleyenler için 1 yıldan 3 yıla kadar mahpus cezası öngörülüyor.
Siber hukuk uzmanı Yaman Akdeniz, binlerce kişinin toplumsal medyadaki paylaşımları nedeniyle yargılanabileceği ikazında bulundu. Yeni düzenleme ile “ülkemizde yeni bir boyutta kaygı iklimi oluşturacak” diyen Akdeniz’e nazaran yasa gereği toplumsal medya platformlarından kullanıcı bilgisi talep edilebilecek ve anonim hesaplara ulaşılabilecek. Peki düzenleme ne manaya geliyor? Yaman Akdeniz, kanun teklifi ile ilgili DW Türkçe’nin sorularını yanıtladı.
-DW Türkçe: Hukukta “yanıltıcı bilgiyi yayma” üzere bir kabahat tarifi olabilir mi? Teklifte, bilhassa de mahpus cezası öngören unsur tam olarak ne manaya geliyor?
Yaman Akdeniz: Kamuoyunda dezenformasyon kabahati olarak uzun vakittir tartışılan ve önümüze ‘halkı aldatıcı bilgiyi’ alenen yayma kabahati olarak çıkan unsur Meclis’te kurullardan geçti. Teknik olarak bu hatanın ne manaya geldiğine baktığımız vakit tanımlamasında yalnızca ‘halk ortasında tasa, dehşet yahut panik yaratmak’ saikiyle denilmiş. Hudutlu bir bilgi çizilmiş aslında. Ülkenin iç ve dış güvenliği, kamu sistemi ve genel sıhhatiyle ilgili gerçeğe muhalif bir bilginin paylaşılması durumunda. Ve natürel halk ortasında kaygı, dehşet yahut panik yaratmak saikiyle paylaşılmış olması gerekiyor. Birebir vakitte tehlike kabahati olarak tanımlanmış. Yani ‘kamu barışını bozmaya elverişli biçimde alenen yayan bireyler bir yıldan üç yıla kadar mahpus cezasıyla cezalandırılır’ denilmiş. Buradan birçok sorun tespit etmek mümkün. Çünkü gerçeğe ters bir bilgi olup olmadığı değerlendirmesi kim tarafından yapılacak. Alışılmış ki, kıymetlendirme öncelikle cumhuriyet savcılıkları tarafından yapılacak. Gerisinden şayet iddianame hazırlanırsa yargı makamları yani mahkemeler bunun değerlendirmesini yapacak.
-Düzenleme bu haliyle ne üzere sakıncalar doğurur, ne tıp sonuçlara yol açar?
O kadar geniş tanımlanmış ki; halk ortasında telaş, dehşet yahut panik duyan vatandaşlar ‘endişelendim’ diyen vatandaşlar, internette muhalif kesim tarafından yahut gazeteciler tarafından yapılmış haber ve içerikleri cumhuriyet savcılıklarına sıklıkla şikayet edecekler. Kaldı ki savcılıklar tarafından resen soruşturmalar başlatılacak. Hasebiyle 2023 seçimlerine hakikat yaklaşırken yüzlerce hatta binlerce kişi bu yeni kabahat tiplemesinden soruşturulmak yahut yargılanmak ile karşı karşıya kalacak. Alışılmış ki bu geniş tanımlamanın yapılmış olması, ülkemizde yeni bir boyutta dehşet iklimi oluşturacaktır.
-Hangi haberler ya da içerikler “kamu barışını bozmaya” yönelik olarak kıymetlendirilebilir? Örnek verebilir miyiz? Bunun ucu nereye kadar gidebilir?
Türkiye özelinde vatandaşların rahatsız olduğu her türlü içerik yahut halk ortasında infial yarattığı tez edilen olaylar kamu barışını bozmaya elverişli olacaktır. Hasebiyle aslında bir taraftan yüksek bir kriter konulmuş gözükse dahi toplumsal medyada sıklıkla gördüğümüz üzere vatandaşların her türlü içerikten yahut hoşlanmadıkları haberden rahatsız olmaları mümkün ve olağan ki ‘biz bundan kaygı duyduk. Ortamızda endişe yahut panik yaratıldı’ denebilir. ‘Enflasyon yüzde 150 olacak’ denildi yahut ‘Dolar sene sonunda 30’a çıkacak’ denildi üzere açıklamalar yaptığınızda spekülatif açıklamalar yaptığınız yahut gerçeğe muhalif bilgi paylaştığınız tez edilerek en azından hakkınızda çarçabuk cürüm duyurusunda bulunmak mümkün olacak. Ve bundan sonra siz bu tezler karşısında aylarca kendinizi savcılık makamlar karşısında yahut mahkemelerde savunmak durumunda kalacaksınız. Ve hasebiyle söz ve basın özgürlüğünüz kısıtlanmış ve bir nebze de olağan otosansüre itilmiş olacaksınız. Çünkü bu tehlikeyle karşı karşıya kalan gerek gazeteciler gerek basın mensupları, gerek olağan vatandaşlar, sade vatandaşlar, otosansür uygulamaya başlayacaklar, zira aksi takdirde yargılanmaları yahut soruşturulmaları kelam konusu olacaktır. Ben bunu söylediğim için bile, bu argümanda bulunduğum için dahi bu husus meclisten geçtikten sonra soruşturulmam yahut yargılanmam kelam konusu olacaktır. Ben bu bahiste çalışan bir uzman olarak kendi birikimim dahilinde ve alışılmış ki öbür uygulamaları da bilen kişi olarak bunu öngörebiliyorum. Lakin öngördüğünüz bir şeyin gerçek bilgi olmadığını söyleyebilecekler.
-Gerçek olduğu bilinen bir bilgi dahi, bu kapsamda kıymetlendirilebilir mi?
Bir örnek vermek gerekirse Türkiye’de binlerce kişi cumhurbaşkanına hakaret kabahatinden soruşturuluyor ve yargılanıyor. Ve resmi istatistikler de Adalet Bakanlığı tarafından açıklanıyor. Ancak resmi bilgiler elimizde olmasına karşın sayın cumhurbaşkanı çıkıp Türkiye’de o denli bir şey yok diyebiliyor dış basında. Münasebetiyle buradaki sorun hangi bilginin gerçek olduğuna kim ne formda karar verecek. Burada da alışılmış Türkiye’deki yargı organlarının bağımsızlığı da sorgulanacaktır diye düşünüyorum.
-Teklif yasalaştığında toplumsal medya kullanımını nasıl etkileyecek?
5651 sayılı kanun ve internet kanununda yapılacak değişikliklerle toplumsal medya platformlarından bilhassa anonim hesaplardan yapılan paylaşımların kimler tarafından yapıldığını anlamak için bilgi talep edilecek. Sosyal medya platformları bu bilgileri makamlarla paylaşmazsa cezalandırılacak. Hatta Türkiye’den erişimleri kısıtlanabilecek.
-VPN kullanılsa dahi toplumsal medya platformları, bu şahısların bilgilerini yetkili makamlara verebilecek mi?
Türkiye’de yumurta hesap dediğimiz yahut farklı isimler kullanılarak yani insanların kendi isimlerini kullanmadan oluşturdukları hesapların irtibat bilgileri toplumsal medya platformlarının elinde var. En azından elektronik posta adresleri yahut kullandılarsa telefon numaraları olduğu için bunların VPN kullanılsın yahut kullanılmasın kim olduklarının tespit edilmesi mümkün olacaktır toplumsal medya platformları bakımından. Ama olağan toplumsal medya platformlarının bu bilgileri bugüne kadar pek de paylaşmadıklarını Türk makamları bilmekle bir arada bundan sonraki süreçte ve bilhassa Türkiye’de kurmuş oldukları şirketler ve o şirketlerde misyonlu bireyler aracılığıyla bu bilgilerin talep edilmesi kelam konusu olacaktır.
-Sosyal medyada suça husus olan paylaşımı retweet yapan, alıntılayan bireyler de mi cürüm işlemiş olacak?
TCK’ya eklenecek olan maddede ‘açıkça alenen yayan kimse’ denilmiş. Münasebetiyle aslında bu tip içerikleri yalnızca birinci paylaşan şahıslar değil, tıpkı vakitte yayan, hasebiyle toplumsal medyada beğenen yahut paylaşan şahıslar, hatta o bireyler hakkında açılan soruşturmalara reaksiyon gösteren ve yargılananlar hakkında ‘bu kadar da olmaz’ reaksiyonu gösterenlerin de şayet o içerikleri paylaşması kelam konusu olursa yargılanmaları kelam konusu olacak. Bu da keyfiyete müsaade veren sistem olacaktır. Bu da natürel endişe iklimini ve otosansürü tetikleyecek bir yapıya işaret etmektedir.
-Eylemin örgütlülük halinde yapıldığı tespit edilirse cezası yarı oranında artırılacak. Örgütlülük halinde yapılıp yapılmadığı tespit edilebilir mi?
Türkiye’de doğal örgüt dediğiniz vakit tam olarak ne manaya gelmediği yahut işte OHAL sürecinde biz irtibat, iltisak üzere kavramları da Türk hukukunda görmüş olduğumuz için burada da yeniden natürel geniş tanımlanmış ve keyfiyete müsaade veren bir durumla karşı karşıyayız. Zira kanun hususunun ikinci paragrafında bir örgütün faaliyeti çerçevesinde bir paylaşım yapıldığı argüman edilirse o vakit cezanın yarı oranda artırılması kelam konusu olacak. Hasebiyle birlikte düşündüğümüzde bunlar hükümetin 2023 seçimlerine hazırlığı ve hasebiyle oluşturulacak dehşet iklimiyle hükümete yönelik tenkitleri azaltmak, devam eden tenkitleri ise cezalandırmak gayesinde olduğunu değerlendirmekteyim.
Eray Görgülü
