ZEYNEP BAYAR
Dünya, salgının neden olduğu ekonomik şokun üstesinden şimdi gelememişken, Ukrayna savaşının yarattığı besin ve güç krizinin tam ortasında yeni bir imtihan veriyor. Enflasyonun ABD’de ve birçok Avrupa ülkesinde son 40 yılın en yüksek düzeyine ulaşması akıllara, “Enflasyon ne vakit düşüşe geçecek? sorusunu getiriyor.
IMF eski İcra Yöneticisi ve Hindistan Merkez Bankası eski Lider Yardımcısı Rakesh Mohan, global enflasyonun nedenleri ve merkez bankalarının yüksek enflasyona karşı uyguladığı siyasetlerin aktifliği hakkında Bloomberg HT’nin sorularını yanıtladı.
Enflasyonu tetikleyen temel faktörler
Kovid-19 salgını sırasında uygulanan kapanmalar sonucunda, fabrikaların ve limanların düşük kapasiteyle çalışmaları sonuncu mal üretiminde sıkıntıların yaşanmasına ve fiyatların yükselmesine sebep oldu. Öbür taraftan, son yıllarda orta malların en uygun fiyattan veren ülkelerden temin edilmesi ve eser modüllerinin ucuz işgücü sağlayan ülkelerde birleştirilmesi tedarik zincirindeki yapıyı daha da karmaşık hale getirdi.
Buna bir örnek olarak, “Just in Time (JIT)” olarak isimlendirilen maliyet ve stok denetim sistemini gösterebiliriz. Tam vaktinde satın alma ve üretimi gerektiren bu sistem, en az envanter prensibini benimsemesi sebebiyle pandemi müddetince otomotiv dalını olumsuz etkiledi. Ayrıyeten, araba üreticilerinin kâfi ölçüde çip temin edememesi de üretimde önemli düşüşlere yol açtı. Artan talebin de tesiriyle araba fiyatlarında yükseliş yaşandı.
Rakesh Mohan, salgın periyodunda fabrikaların kapanmasının, konteynerlerde ve yarı iletkenlerde yaşanan kıtlığın birçok dalı etkilediğini, son devirde Çin’deki karantina uygulamasının da tedarik zincirine son darbeyi vurduğunu söyledi.
Diğer taraftan, Rusya’nın Şubat ayında Ukrayna’ya karşı açtığı savaş, jeopolitik risklere bir yenisini daha ekledi. Avrupa Birliği’nin (AB) ham petrol, doğalgaz ve katı yakıt ithalatında Rusya’ya bağımlı olmasına karşın, AB’nin Kuzey-Akım 2 projesini iptal edilmesi güç fiyatlarında sert yükselişlere neden oldu. Savaşın enflasyon üzerindeki tesirine değinen Mohan, Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesinden evvel de birçok emtia fiyatının hâlihazırda baskı altında olduğunu hatırlatarak, “Savaş sebebiyle birçok kesim etkilense de en çok ziyanı emtia ithal eden ülkeler gördü.” dedi.
Savaş, yalnızca emtia fiyatlarında değil, ayrıyeten besin fiyatlarında da yükselişe sebep oldu. Avrupa’nın ‘tahıl ambarı’ olarak bilinen Ukrayna’nın Rusya tarafından işgali buğday fiyatlarını 14 yılın en yüksek düzeyine çıkardı. Ukrayna Devlet Lideri Volodimir Zelenskiy, Ukrayna’nın Odessa limanları üzerinden her ay 10 milyon ton tahıl ihraç edebileceğini, lakin 22-25 milyon ton tahılın bloke edildiğini açıklamıştı. Global buğday arzının yüzde 35’inin hayvan yemi için kullanıldığı düşünüldüğünde, yakın vakitte yalnızca tahıl eserlerinin değil, ayrıyeten et ve hayvansal eserlerin fiyatlarının da olumsuz etkilenmesi bekleniyor.
“Birçok ekonomistin enflasyon uyarısı merkez bankaları tarafından dikkate alınmadı”
Mohan, enflasyonu tetikleyen nedenlerin merkez bankaları tarafından dikkate alınmadığını söylediği konuşmasında şu sözleri kullandı:
“Birçok ekonomistten gelen ihtara karşın gelişmiş ülkelerdeki merkez bankaları enflasyonun önemli bir sorun haline gelebileceğini düşünmedi. Merkez bankaları enflasyonun süreksiz olacağını düşündüğünden müdahalede geç kaldılar. Uzun bir periyot boyunca negatif gerçek faizler vardı. Mali genişlemeyle sisteme çok fazla likidite enjekte ettiler. Artık Fed, Avrupa Merkez Bankası, İngiltere Merkez Bankası birinci olarak sistemdeki likiditeyi azaltmaya çalıştı. İkinci olarak da, faizleri artırdı. Artık şunu soruyoruz: Bu faiz artışları yeteri kadar fazla ve süratli olabilecek mi?”
Mohan, Eski ABD Hazine Bakanı Lawrence Summers’ın yayımladığı bir yazıya atıfta bulunarak, ABD’deki enflasyonun 1980’lerden farklı olmadığını ve Fed’in daha güçlü hareket etmesi gerektiğini vurguladı.
Küresel enflasyonun geleceği hakkında beklentiler ne tarafta?
Ukrayna savaşı öncesinde, ABD ve Çin ortasında yaşanan güç savaşının global ticareti hâlihazırda olumsuz etkilediğini söyleyen Mohan, Çin’in Rusya’yı desteklemesi sebebiyle savaş sonrasında ABD ve Çin ortasındaki ilginin daha da hassas hale geldiğini belirtti. Mohan, Ukrayna savaşının devam etmesi durumunda global ticarette “çok ciddi” sıkıntılar yaşanılacağını ve bu durumun enflasyonist baskıları artıracağını söyledi.
Dünya Bankası ve IMF, bu yıl için enflasyon kestirimlerini yükselten kuruluşların başında geldi. IMF, “Nisan 2022 Dünya Ekonomik Görünüm Raporu”nda, gelişmiş ekonomiler için bu yılki enflasyon kestirimi yüzde 5,7’e, gelişmekte olan ekonomiler için ise yüzde 8,7’ye yükseltti.
Dünya Bankası Lideri David Malpass, enflasyona ait yaptığı değerlendirmede, “Birçok ülke için resesyondan kaçınmak güç olacak.” sözünü kullanmıştı. Stagflasyon riskine vurgu yapan Malpass, enflasyonun uzun müddet daha yüksek kalma riskinin olduğunu açıklamıştı. Avrupa Merkez Bankası Lideri Christine Lagarde ise, en çok enflasyon makasından endişelendiğini belirterek, petrol ambargosu yahut gaz tedarikinde kahır olması durumunda farklı senaryoların ortaya çıkabileceğini söylemişti. Enflasyonist baskıların devam edeceğini öngören bir başka isim de Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası Başekonomisti Beata Javorcik olmuştu. Savaşın EBRD bölgelerinde ve global olarak iktisat üzerinde derin bir tesir yarattığını söyleyen Javorcik, bu baskının “kesinlikle” artacağını belirtmişti.
Sonuç olarak, ekonomistlerin ve milletlerarası kuruluşların global enflasyon oranları hakkında yaptığı varsayımlar incelediğinde, yüksek enflasyonun önümüzdeki kış boyunca bizlerle olacağı öngörülüyor. 2023 ve 2024 yılları için iddia edilen oranların ise, savaşın devam etmesi ve güç arzında yaşanan problemlere bağlı olarak üst taraflı güncellenmesi bekleniyor.
