ÇAĞLAR KUZLUKLUOĞLU- BLOOMBERG HT ARAŞTIRMA
Özellikle son çeyrek asırda “gelişmekte olan ülkeler, gelişen piyasalar” ve misal öbür tabirlerle de kullanımına alıştığımız fakat tarif ve içeriği prestiji ile sonları farklı farklı çizilebilen kelam konusu bu ülkeler, her kritik dönemeçte göz önünde oldu.
Ekonomik krizler, finansal dalgalanmalar ve jeopolitik bahisler başta olmak üzere çabucak her hususta gelişen ülkelerin perspektifi ile yapılan değerlendirmeler, özel bir pozisyona sahipler. Terminolojik olarak bakıldığında ise, yetmişli yıllarda daha az gelişen ülkeler ve gelişmiş ülkeler ayrımının ön planda olduğu periyodu takiben, Ekonomist Antoine Van Agtmael’in “daha sınırlı” ölçekte seksenlerin başında ortaya attığı -gelişen ülke- olgusu 40 yılı geride bıraktı. 2022’ye yükselen enflasyon, enflasyonla uğraş ekseninde para ve iktisat siyasetleri ve akabinde Rusya’nın işgali üzere hususlarla başlanırken, gelişmiş ülkelerin büyük merkez bankaları ve iktisat ajandaları kadar gelişen ülkelerin pozisyonu ve yol haritaları da gündemde tartı teşkil ediyor.
“Gelişen/Gelişmekte Olan” kavramının ortaya çıkışı
Van Agtmael, seksenli yıllarda Dünya Bankası’na bağlı (IFC) Milletlerarası Finans Kurumu’ndaki vazifesini sürdürürken “yeni ortaya çıkan ve gelişmekte olan -piyasa ekonomisi- kavramı” karşılığında bu tabiri ortaya atsa da, başlangıçta kabaca kişi başına gelir ve piyasa iktisadı temelinde kabul gören bu kavramın geçen 40 yılda çok farklı izdüşümleri görüldü. Günümüzde ise bilhassa 2008 Global Finans Krizi’nden başlayarak, pandemi ve savaş devirlerinde gelişen ülkelerin pozisyonu ve kendi içindeki istikrarlar kilit ehemmiyete sahip durumda.
Güncel olması için Dünya Bankası’nın 7 Haziran 2022’de yayınlanan Global Ekonomik Görünüm Raporu baz alınacak olursa; 6 coğrafik pozisyon altında 18 adet “gelişen piyasa ve gelişmekte olan ülke” ismi ile ülkeler sıralanıyor. Doğu Asya ve Pasifik’te Çin, Endonezya ve Tayland; Avrupa ve Merkez Asya’da Rusya, Türkiye ve Polonya; Güney Amerika ve Karayipler’de Brezilya, Meksika, Arjantin; Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da Suudi Arabistan, İran, Mısır; Güney Asya’da Hindistan, Pakistan, Bangladeş ve Sahra-Altı Afrika’da Nijerya, Güney Afrika ile Angola bu ülkeler ortasında yer alıyor. Gelişmiş Ekonomiler ise ABD, Japonya ve Euro Bölgesi olarak konumlanmış durumda.
Büyümede görünüm
Dünya Bankası’nın data kütüphanesindeki sayılara nazaran bir hesaplama yapıldığında; global büyümenin 1981-2020 döneminde yüzde 2,90’lar civarında olduğu görülüyor. Buna; 2021 için beklenen global yüzde 6’lık büyüme kestirimi eklendiğinde de 40 yıllık büyüme performansının yüzde 3’e tekabül ettiği sonucu çıkıyor. Tekrar Dünya Bankası’nın datalarından hareketle bakıldığında; raporda gelişmiş ülkeler ortasında yer alan 3 ülke/bölgenin 40 yıldaki büyüme performansı yüzde 2,01 olurken, gelişen ülkelerin Rusya ve Polonya’nın bilgilerinin de dahil edilebildiği 1991 sonrası 30 yıllık büyümesi yüzde 3,82. Rusya ve Polonya hariç gelişen ülkeler içerisinde yer alan 16 iktisadın 40 yıllık büyümesi ise yüzde 3,92 olarak hesaplanıyor. Haziran’da yayınlanan Dünya Bankası global görünüm raporu beklentilerine nazaran, global büyüme yavaşlasa da tekrar gelişen ülkelerin büyümede ön plandaki hissesi varlığını sürdürecek.
Enflasyonun seyri
İki Dünya Savaşı’nın atlatılması sonrası Soğuk Savaş ve 70’lerdeki enflasyon ortamının akabinde erişilen 80’lerden itibaren, global enflasyonun seyri 1981-2021 periyodunda yüzde 5,32 düzeyinde görünüyor. Dünya Bankası’nın gelişmiş ülkeler sınıflamasındaki ortalama birebir periyotta yüzde 2,30 iken gelişen ülkeler tarafında sağlanabilen bilgilerle (Arjantin hariç) 1993’ten 2021’e yüzde 44,67 olarak hesaplanıyor. 1981’den itibaren bilgileri eksik olan Rusya, Angola, Arjantin, Bangladeş ve Çin dışarıda bırakıldığında da yüzde 36’lar civarında bir enflasyon karşımıza çıkıyor. Sonuç olarak; dünyada hür piyasa ve globalleşmenin daha da yaygınlaştığı 80’ler ve 90’larda büyümede olduğu üzere enflasyonda da gelişen ülkelerin hissesi dikkat çekiyor. 2022 yılı ise hem gelişmiş hem de gelişen ülkeler için gaye enflasyon oranlarının üzerinde seyredilen bir yıl olarak devam ediyor. Dünya Bankası raporuna nazaran de her iki ülke kümesinde da neredeyse tüm ülkeler hedeflenenin üzerinde enflasyon ile çaba etmek durumunda.
Ekonomik yapı, nüfus ve borçluluk
Danışmanlık şirketi McKinsey’in gelişen ülkelerin büyüme ve karlılığına ait 2022 Şubat ayında yayınladığı rapora nazaran; toplam dünya nüfusunun yüzde 70’i gelişen ülkelerde yaşıyor olsa da, global GSYH’nin sırf yüzde 35’i gelişen ülkelerin hissesine düşüyor. Memleketler arası Finans Enstitüsü’nün nizamlı yayınladığı “Küresel Borç Monitörü” raporunun 23 Mayıs 2022’deki son bilgilerine nazaran; global borç meblağı yılın birinci çeyreğinde 3,3 trilyon dolar artarak 305,3 trilyon dolara yükseldi. Gelişmiş iktisatların toplam borcu yılın birinci çeyreğinde 206,7 trilyon dolar olurken, Hindistan, Çin, Güney Afrika, Brezilya ve Türkiye üzere gelişmekte olan iktisatların toplam borçları ise 98,6 trilyon dolar düzeyinde gerçekleşti. Yani, global ekonomik büyüklük kadar global borcun da yükle gelişmiş ülkelerden kaynaklandığı görülüyor. Nüfusta ise gelişen ülkelerin hissesi, gelişmiş ülkelerin neredeyse 2 katı.
Pandemi, savaş ve yükselen riskler
Kovid-19’un yayılması ile başlayan Pandemi Süreci, akabinde 2021’deki açılmalarla oluşan global tedarik zinciri problemleri, savaş ve evre basamak yükselişini perçinleyen global enflasyon, gelişen ülkelerin borçları ve kırılganlıkları konusunda soru işaretlerini gündeme getiriyor. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın (UNDP) düşük ve orta gelirli 120 iktisada ait Nisan 2022’de hazırladığı rapor, 19’u çok yüksek risk seviyesinde olmak üzere 72 iktisadın temerrüt riski açısından kırılgan olduğunu vurguluyor. Bu 72 iktisat içerisinde Türkiye ve Arjantin haricinde bir G-20 ülkesi ya da gelişmiş ülke kümesine dahil ülke bulunmuyor. Milletlerarası kurumlar yükselen enflasyon, büyüme üzerindeki baskılar ile açlık ve kıtlık mevzuları üzerine yılın geride kalan kısmında sık sık ikazlarda bulunurken; geçen 40 yılda pozisyonu ile stratejik ehemmiyet taşıyan gelişen ülkeler de kırılganlıkları ile gündemde kalmayı sürdürüyor.
