Türkiye Aralık ayında büyük bir kur krizi yaşamış ve dolar, Türk Lirası (TL) karşısında 18 düzeyinin üzerine çıkmıştı. Türk Lirası’nda yaşanan bu rekor paha kaybı sonrasında hükümet tarafından hızla Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) uygulaması devreye alındı.
Bu uygulamada temel gaye hem yüzde 60’ı aşan dolarizasyonu dizginlemek hem de Türk Lirası’ndaki kıymet kaybını bu biçimde durdurmaktı.
Uygulamanın devreye alınması ile birlikte dolar, tıpkı günlerde TL karşısında 10 düzeylerine kadar geriledi. Sonrasında Dolar/TL yeni yıla 13 düzeyinden başladı ve uzun bir devir yükselmeye devam etti. Gelinen noktada bugün dolar/TL kuru 17,20 seviyelerini gördü.
Toplam mevduatlar içindeki TL ve yabancı para cinsinden varlıkların dağılımını gösteren Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) datalarına nazaran 24 Aralık haftasında yabancı para cinsinden mevduatların toplam mevduatlar içerisindeki hissesi yüzde 62,65’ti. Bu, ilerleyen haftalarda yüzde 65’lere gelse de bugün yüzde 58 düzeyinde. Yani bu dataya nazaran KKM ile dolara olan talep kısmen yavaşlatılmış oldu.
KKM ve yabancı para mevduatlarının hissesi artıyor
Ancak ekonomistler aslında dolarizasyonun sanıldığı kadar da düşmediğini tersine yükseldiğini belirtiyor. Çünkü ekonomistlere göre KKM uygulaması da bir halde yabancı paraya endeksli olduğu için dolarizasyon hesabına dahil edilmesi gerekiyordu. BDDK bilgilerine nazaran KKM ve yabancı para mevduatın toplam mevduat içindeki hissesi 24 aralık haftası yüzde 62,65 iken şu an yüzde 71,84’e çıktı.
Aynı datalara nazaran 24 Aralık haftasına toplam mevduatlar içinde Türk Lirası varlıkların KKM hariç hissesi yüzde 37,35 düzeyindeyken geçtiğimiz hafta bu oran yüzde 28,15’e kadar geriledi.
DW Türkçe’ye konuşan Hazine ve Maliye Bakanlığı Mülga Gelir Siyasetleri Eski Genel Müdürü ve IMF eski ekonomisti Dr. Burcu Aydın Özüdoğru bu noktada dolarizasyon hesabı yapılırken KKM varlıkların sayılmamasının yanlış olacağını vurguluyor.
“Kur muhafazalı mevduat da bir çeşit bir döviz varlığıdır ve aslında sizin dövizdeki varlığınızın fiyatını garantileyen opsiyondur yani o da bir çeşit yabancı paradır” diyen Özüdoğru, KKM uygulamasının hem dolarizasyonu durdurmakta hem de TL’deki kıymet kaybını engellemekte başarılı bir uygulama olamadığını söylüyor.
KKM uygulamasının iktisatta yalnızca süreksiz bir tesir yarattığını fakat bu alandaki yapısal problemlere deva olmadığını hatırlatan Özüdoğru, yabancı paraya geçişin uzun dönemdir devam eden bir davranış olduğunu belirtiyor. Özüdoğru “Bundan 10 sene öncesine bakacak olursak Türkiye’de toplam mevduat büyüklüğü içerisinde yabancı paraların toplam mevduat içerisindeki hissesi yüzde 30’lar civarındaydı. Lakin uygulanmakta olan iktisat siyasetleriyle bir arada dolarizasyon 2018’e yanlışsız bir tırmanış yaşadı. Sonrasında da düşük faiz siyasetine ait telaffuzlar ve uygulamalar bu hisse çok yüksek düzeylere ulaştı. En son geçen yıl burada yüzde 70’lik düzeyleri gördük. KKM devreye girince burada dolarizasyon azalmış üzere göründü lakin azalmadı. KKM de bir döviz varlığıdır” yorumunda bulunuyor.
“Sorunu çözmedi, enflasyonu körükledi”
Ekonomist Arda Tunca da DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede hükümet tarafından 6 ay evvel yapılan açıklamaları anımsattı. O gün yapılan açıklamalara nazaran enflasyonun, TL’nin ve öteki göstergelerin çok farklı bir noktada olduğunu söyleyen Tunca, “Her şey süratle düzelecek telaffuzları vardı. Lakin KKM ile istenilen düzelmenin sağlanamayacağının daima altını çizdik. Gelinen noktada kimin haklı olduğu ortaya çıktı. Bu usuller Türkiye’deki dolarizasyon problemini çözmediği üzere enflasyon problemini da körükledi. Zira kredi genişlemesinin önüne geçemediğiniz sürece daima piyasada talep yaratan bir durum ile karşı karşıya kalacaksınız. Bu şartlar altında ne dolarizasyon düşebilir ne de enflasyon sorunu çözülebilir” diye konuştu.
KKM hesaplarındaki varlıkların da dolarizasyon hesabına katılması gerektiğinin altını çizen Tunca, “KKM dolara endeksli bir eserdir ve dolarizasyonun içinde kıymetlendirilmesi gerekir. KKM’yi saymasak bile şu an toplam mevduatın içerisinde yabancı para cinsinden mevduatın hissesi yüzde 57 üzere yüksek bir düzeyde. Bu formda enflasyonu düşüremezsiniz. Riskleri gideremezsiniz. Bu koşullar altında Türk Lirası’na geçiş olmayacaktır. Şu an gayrimenkul piyasasında yaşananlar da bununla temaslıdır. Gayrimenkul, Türk Lirası’ndan kaçış aracı olarak görülüyor” diyor.
“Gelinen nokta rasyonel değil”
DW Türkçe’ye konuşan Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Eğitim ve Teknoloji Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Atılım Murat ise o gün yola çıkılan ortamla bugün gelinen ortam ortasındaki farklılıkların sorunun temelini oluşturduğunu anlatıyor.
KKM ile dolarizasyonun kısmen durdurulduğunu belirten Murat, Ukrayna-Rusya savaşı ve güç krizi üzere hesaplanamayan etkenlerin ise bu amaçları ulaşılmaz kıldığını söz ediyor. Bilhassa cari istikrarda yapılan öngörülerin tutmadığını ve ‘sıfır’ gayesi ile çıkılan yolda bugün milyarlarca dolarlık cari açığın konuşulduğunu hatırlatan Murat, şöyle devam ediyor: “Bu süreçte tüm dünyada dolar güçlendi. Bunun yanında iktisattaki faiz baskısını hissediyoruz. Gelinen nokta hala rasyonel değil. Şimdiye kadar gerçekleşen enflasyona bakacak olursak bugün doların düzeyi rasyonel gelmiyor. Enflasyon hesabına nazaran daha üst gidebilir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası da (TCMB) doları daha düşük düzeylerde tutabilir fakat piyasanın gerçekleri ile uyuşmuyor” diyor.
Dr. Atılım Murat şöyle devam ediyor “İlla ki müdahale gelecektir. Ancak bunun ne formda olacağını bekleyip göreceğiz. Beklentimiz bir örtülü faiz arttırımı uygulaması. Yani siyaset faizine dokunulmayacağını artık biliyoruz. Fakat çeşitli uygulamalarla örtülü bir faiz arttırımı yapılacaktır. Yeni araçlar denenecektir. Alışılmış bunlar uzun vadeli tahlillerden daha çok kısa vadeli rahatlamalar getirebilir yalnızca.”
Dr. Burcu Aydın Özüdoğru da belirli bir düzeyin aşılması ile farklı finansal enstrümanlar ve çeşitli sermaye denetimleri ile birlikte durumun denetim altına alınmaya çalışılacağını söylüyor. Bu noktada dolar için 20 lira düzeyine yaklaşılmasının kritik olabileceğine vurgu yapan Özüdoğru, “Bu düzeylere gelindiğinde yeniden kuru olan talebin azaltılmasına yönelik bir efor görebiliriz. Fakat sonuçta Türkiye’ye çıkan ve giren paranın pahası memleketler arası piyasalar tarafından belirleniyor. Şu an dünyada en yüksek negatif gerçek faizi uygulan bir ülke olarak TL’nin bedelini yabancı paraya endeksleyerek müdafaaya çalışmamız bize yapısal bir sonuç vermeyecektir” diyor.
“Faiz arttırımı da yıkım olabilir”
Türkiye’de birden fazla bölümünün uzun müddettir kredi ile yaşamaya alıştığını belirten Arda Tunca, “Gelinen noktada artık ne Türk Lirası’na geçiş istenildiği üzere sağlanabilir ne de yeni çıkacak eserler istenilen etkiyi yaratabilir. Türkiye iktisadı büyük bir çıkmazın içine girmiş durumda. Evet düşük faiz siyasetinden vazgeçilmesi gerekiyor. Evet bunun Merkez Bankası tarafından çok hakikat adımlarla yürütülmesi gerekiyor fakat şu an ani bir faiz arttırımı da Türkiye iktisadı için bir yıkım olur. Bu kadar krediye bağımlı vatandaşların olduğu bir ortamda faizlerin yükselmesi de tahlilden uzak olacaktır. Zira gerekli olan düzeylerde vaktinde yapılmadı bilakis indirildi. Bu fakat modül parça ve vakte yayılarak yapılacak bir faiz arttırımı ile mümkün. Ve bu nu yaparken siyaset metinlerinde bu kararlılığın herkes tarafından görüşmesi şart” diye konuştu.
Kamunun yükü artıyor
Hem kur tarafında hem de enflasyonda istenilen gayelerin yakalanamamasının yanında KKM uygulamasının da kamu bütçesi üzerinde kıymetli bir yük oluşturduğunu anlatan Dr. Burcu Aydın Özüdoğru, “Burada güçlü ile yoksul ortasında bir adaletsizlik var. KKM ile birlikte kamu kaynaklarının bir kısmı mevduat sahiplerine aktarılmış oluyor. Bu Anayasa’nın eşitlik unsuruyla çelişen bir durumu ortaya koyuyor. Ayrıyeten kamu tarafı önemli ölçüde şartlı yükümlülüğü üstleniyor. Uygulama hayata geçirilirken kamu tarafında önemli bir yük oluşması beklenmiyordu. Lakin yılın birinci 5 ayındaki gerçekleşmelere baktığımızda kurdaki kıymet artışı şu an yüzde 17 düzeyinde tavan uygulanan faiz oranının epey üzerinde. Bu yüzden kamu tarafında önemli bir yük birikimi var” tabirlerini kullanıyor.
Ekonomist Arda Tunca ise KKM’nin istenilen etkiyi yaratmadığı üzere enflasyonun artmasıyla alım gücü düşen vatandaşın omuzuna yeni bir yük daha bindirdiğini belirtiyor.
“TL üzerindeki baskı artacak”
Dünyadaki merkez bankalarının faiz arttırımına gittiği bu periyotta TL üzerindeki baskının daha da artacağına değinen Dr. Burcu Aydın Özüdoğru, “Şu an Türk Lirası’nda durmak enflasyona karşı bir kayıp gösteriyor. Lirada kalan bir kişi her ay yüzde 3 ile 5 ortasında kayıp yaşıyor enflasyona karşı. Bizim enflasyonu denetim altına almadan Türk Lirası’nda kıymet artışı sağlamamız mümkün görünmüyor” diyor.