Dr. Mahfi Eğilmez*
Gig; kısa periyodik iş, bir kere sahneye çıkmak, tek atlı otomobil üzere birçok manaya gelen bir sözcük. Mevzumuz iktisat olunca bizi ilgilendiren manası; ‘kısa periyodik iş’ ya da ‘bir bedel karşılığı kısa periyodik çalışma’ oluyor. Gig iktisadı de buradan giderek; daha çok hizmetler bölümünde, bireylerin makul saatler ortasında bir işyerinde çalışmak yerine uzaktan, bazen dijital ortamda esnek çalışma saatleri çerçevesinde üretime katılmasını sağlayan sistemin yarattığı ekonomik faaliyetler bütünü olarak tanımlanıyor.
Gig iktisadı tarifi içine giren işler daha çok geçmişte de çeşitli biçimlerde karşımıza çıkmış olan süreksiz işler. Buna karşılık geçmişteki süreksiz işlerde çalışma bugünkünden farklı olarak, muhakkak devirlerde ya da mevsimlerde işyerine ya da emeğin sunulacağı yere giderek çalışma halindeydi. İnşaatlarda çalışan inşaat personelleri, tarımda mevsimlik çalışan tarım emekçileri ya da bir şirkette dışarıdan kontrol yaptırılmak üzere davet edilen danışmanlar bu tıp süreksiz işleri yaparlardı. Günümüzde bu tıp çalışmalardan direkt fizikî emekle yapılanlar dışındakiler daha çok uzaktan yapılıyor. Bir işletmenin tertip yapısını yine oluşturmak için alınan danışmanlık hizmeti bunun tipik örneğidir. Danışmanlık hizmeti veren uzmanlar, şirketin yapısını, iç ve dış münasebetlerini inceler ve bu bulgulara nazaran raporunu yazarak görüşlerini bildirir, böylelikle de misyonunu tamamlamış olur.
Günümüzde uygundan uyguna öne çıkmış olan gig iktisadının gelişmesindeki en değerli itici güç kuşkusuz dijital ihtilal diye isimlendirilen gelişmiş bilgisayarlar ve internet sistemi. İnternetin ortaya çıkıp gelişmesi, insanların bilhassa fizik emeğe dayanmayan hizmet üretimine dayalı işlerini belli bir işyerine gelmeden ve belli saatlere bağlı kalmadan yapabilmesini ve geçimini bu formda sağlamasını imkân içine soktu. Covid 19 salgını gig iktisadını düzgünce yaygınlaştırarak doruk noktasına taşıdı. Tam vakitli çalışanların bile birden fazla ister istemez gig çalışanı durumuna geçti. Bu sistem, bilhassa hizmet bölümünde çalışan insanların günlük çalışmasını birkaç saat içinde bitirip kalan süreyi kendilerine ayırmalarına imkân sağlıyor. Bir işyerinde çalışan insanların o işyerine gidiş gelişte harcadıkları vakti tasarruf etmek bile başlı başına bir kar olarak karşımıza çıkıyor.
Gig iktisadının avantajları yanında dezavantajları da var. En bariz avantajları esnek çalışma mühletlerine imkân sağlaması ve çalışma yeri kavramını ortadan kaldırması (gig çalışanı projesini konutunda ya da bir kafede çayını, kahvesini içerken yazabiliyor.) En besbelli dezavantajları ise sürekliliğin olmaması nedeniyle gelir devamlılığının sağlanmasındaki badire ve sıhhat sigortası, toplumsal güvenlik üzere sarfiyatların çalışana ilişkin olması. Çalışanlar açısından sendika üyeliğini azaltıcı bir tesir yaratacağı da açık. Bu da toplu olarak hak talep etme eğilimini ortadan kaldırarak emeği zayıf düşürecek bir gelişme.
Nereden bakarsak bakalım gig iktisadı önümüzdeki devirde gelişecek ve geleceğe damga vuracak üzere görünüyor.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan alınmıştır.
