Dr. Mahfi Eğilmez*
Almanya Bizden Berbat Durumda mı?
Son günlerde yurt dışında yaşayan ve Türkiye’ye ziyarete gelen yurttaşlarımız kanalıyla Almanya’nın battığı, bizim daha yeterli durumda olduğumuza ait bir kent efsanesi yayıldı. Aşağıda iki ülkenin esas ekonomik göstergelerini karşılaştıran bir tablo sunuyorum (kaynak: IMF, World Economic Outlook Database, April 2022.)
Tablo birbirine çok yakın nüfusa sahip olan iki ülkeden Almanya’da kişi başına gelirin 51 bin dolar seviyesinde olduğunu Türkiye’de ise 8 bin dolar seviyesinde olduğunu ortaya koyuyor. Böylelikle ortaya atılan savın ne kadar anlamsız olduğu sırf bu göstergeyle bile ortaya çıkıyor.
Tabloda yer alan IMF varsayımlarında katılmadığım birtakım noktalar var, onlara değineyim. 2022 yılında Türkiye’nin yıllık ortalama büyüme oranının yüzde 2,7’den yüksek olacağını (yüzde 4 dolayında) kestirim ediyorum. Şayet bu iddiam hakikat çıkarsa GSYH’miz 700 – 750 milyar dolar seviyesine, kişi başına gelirimiz de 9.000 dolara yakın bir seviyeye yükselir.
Kur Muhafazalı Mevduat, Kurun Yükselişini Durdurur mu?
Kur muhafazalı mevduat bir çeşit endekslemedir. Hazine, mevduat faizlerinin düşük kaldığını ve bu nedenle insanların dövize yöneldiğini görünce bu uygulamayla dövizden TL’ye geçişi özendirmek istemiştir. Ne var ki bu uygulama bir devleti devlet yapan en temel prensiplere karşıttır. Bir devlet, kendi yurttaşından yabancı parayla borç almaz ve yapacağı işleri de yabancı para üzerinden tanımlamaz. Bu, bastığı ve kullanılmasını istediği yerli paraya kendisinin de prestij etmediği manasına gelir. Kendi bastığı parayı, yabancı paralara endekslemiş olan devlet, yurttaşlarının dövizle mukavele yapmasını yasakladığında tutarsız olur.
Risklerin yüksek olduğu ve giderek yükseldiği bir ortamda Merkez Bankası faizini düşük tutabilmek için girişilen kur muhafazalı mevduat hesabının bugüne kadar yarattığı maliyet; milyarlarca dolarlık döviz satışı + Hazine’ye gereksiz yere yüklenen ek faiz maliyeti (adına kur müdafaası ödemesi desek de bu bir faiz ödemesidir) olarak karşımıza çıkıyor. Kur muhafazalı mevduat hesabı asıl olarak kuru düşük tutmak ve hasebiyle enflasyona yansımasını önlemek hedefiyle getirildiği halde kısa periyodik olumlu tesiri dışında emeline ulaşamadı. 17 Aralık 2021’de USD/TL kuru 16,50 idi. Kur muhafazalı mevduat uygulaması yürürlüğe girdiğinde (21 Aralık 2021) kur 12,56’ya gerilemişti. Kur bugün 16,38. Kur muhafazalı mevduat uygulaması 5 aylık müddette başlangıçta olumlu tesir yaratmış olsa da sonradan tesirini kaybetmiş görünüyor. Bunun nedeni kur muhafazalı mevduat uygulamasının tek başına Türkiye’nin çok sayıdaki riskini çözecek nitelikte bir araç olmamasındandır. Esasen Türkiye’nin risklerini tek başına çözebilecek bir araç da yoktur. Kur muhafazalı mevduat uygulamasının önümüzdeki periyotlar için bankaların ödemesi gereken faizin bir kısmını Hazine’ye yükleyerek yarattığı finansman ezası da işin bir diğer yanını oluşturuyor. Başlangıçta bunu tam olarak anlayamayan şahıslar bunları görmeye başladıkça kurda görülen olumlu değişim tekrar bilakis dönüyor.
Enflasyona Endeksli Bono Enflasyonu Düşürür mü?
Rastgele bir göstergeyi enflasyona endekslemek o anki enflasyonu kabul etmek, hatta onaylamak manasına gelir. Bu bonoları alacak olanlar artık onun altında bir enflasyona değil üstündeki enflasyon oranlarına bakarlar, beklentileri yükselişe odaklı olarak şekillenmeye başlar. Beklentiler ise önünde sonunda gerçekleşmeyi belirler. Öte yandan devlet çıkardığı borçlanma senedini enflasyona endekslediği anda herkes bu yolu izlemeye yönelir ve fiyatları, kiraları vb. gelecekteki enflasyon beklentisine endekslemeye başlar. Beşerler bunu fiiliyatta yapmasa bile zihinlerinde yapmaya başlarlar. Bunun sonucunda enflasyon uygundan güzele yerleşir ve beklentiler kırılamaz hale gelir (yerleşmiş enflasyon).
Enflasyona endeksli bono üzere uygulamalar, tıpkı kur muhafazalı mevduat uygulamasında olduğu üzere başlangıçta olumlu tesirler yaratır ve kimi düzelmeler getirir. Ne var ki bu olumlu tesirler, kur muhafazalı mevduat uygulamasından da gördüğümüz üzere, mühlet uzadıkça ve öteki tedbirlerle desteklenmedikçe kaybolmaya yüz tutuyor. Riskler devam ettiği sürece bu süreksiz düzelmeler orta vadede daha da bozucu tesirlere yol açıyor. O nedenle başlangıçta görülen düzelmelerin kalıcı olacağını düşünmek gerçek olmaz.
Türkiye Bu Durumdan Nasıl Çıkabilir?
Türkiye’nin her şeyden evvel bir yahut iki buluşla kur ve enflasyon sıkıntısını çözme yaklaşımını bırakıp bir program çerçevesinde çıkış aramaya yönelmesi gerekiyor. Kur-enflasyon-kur sarmalından çıkabilmenin tek yolu toplumsal, siyasal ve ekonomik riskleri düşürmekten geçiyor. Mucize çıkışlar aramak vakit ve para kaybından öbür sonuç vermiyor. Bilimde mucizelere yer yoktur.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in ferdî blogundan alınmıştır.
