Bilim insanları, uykunun insanlık tarihinde değerli bir husus olduğunu, öteki primatlara kıyasla daha az uyumamızın evrimsel sürecimizde büyük bir rol oynadığını söylüyor.
Bilimsel araştırmalar, avcı-toplayıcı, göçebe-bahçıvan ve tarım toplulukları üzere sanayileşmenin dışındaki toplumların, yani bugünlerde cetlerimize fizyolojik olarak en yakın sayılabilecek insanların günde ortalama 7 saatten az uyuduğunu gösteriyor.
Bu çalışmalar, insanların günümüze kadar uzmanlar tarafından incelenmiş tüm maymunlardan daha az uyuduğuna işaret ediyor. Örneğin, şempanzeler ortalama 9,5 saat uyurken üç çizgili gece maymunları günün 17 saatini uyuyarak geçiriyor.
Uykunun hafızamız, bağışıklık sistemimiz ve genel sıhhatimiz için kıymetli olduğunu söyleyen ve insanların da ortalama 9,5 saat uyumasını tavsiye eden uzmanlar, bunda bir tuhaflık olduğunu söylüyor.
Ne vakit daha az uyumaya başladığımız şimdi kesin olarak bilinmiyor. Uzmanlar, milyonlarca yıl evvel ağaçlarda uyuyan atalarımızın ağaçlık ömürden vazgeçmesi ve yere inmesiyle başlamış olabileceğini düşünüyor.
Toronto Üniversitesi’nde Evrimsel Antropolog olan David Samson, yerde uyumaya başlayan insanların yırtıcı hayvanların tehlikesiyle karşı karşıya kaldığını ve kendilerini korumak için uyku nizamlarında daha esnek davranmak zorunda olduğunu tabir ediyor.
Samson ve takımı, insanların ağaçlarda uyuyan maymunlara kıyasla daha az uyuduğunu, lakin derin uyku süremizin daha uzun olduğunu söylüyor.
Güvenliğin uyku evrimindeki rolü
Cetlerimize ilişkin fosiller bize uyku tertipleri ile ilgili ipucu vermediği için uzmanlar uyku tarihi çalışmalarını çağdaş, sanayileşmenin dışındaki toplumları inceleyerek gerçekleştiriyor.
Bilim insanları, Tanzanya, Madagaskar ve Guetamala üzere ülkelerdeki topluluklarla çalışıyor ve uyku tertiplerini takip ediyor.
Samson, insanların derin uyku haricindeki süreyi kısaltmaya ve uyku alışkanlıklarında daha esnek davranmaya gerçek evrimleştiğini söylüyor.
2021 yılında yayımlanan çalışmasında Samson, insanlığın uyku evrimindeki en büyük etkenin güvenlik olduğunu söylüyor ve o sırada insanların dönüşümlü olarak büyük kümeler halinde uyuduğuna ve böylelikle yırtıcı hayvan tehlikesiyle baş ettiğine dikkat çekiyor.
Eski toplulukları bir “salyangozun kabuğuna” benzeten Samson, insanların lakin bu kabuğun içinde inançta olduğunu, dönüşümlü halde ve kısa vadeli uyuyarak katmanlı bir biçimde birbirini koruduğunu söylüyor.
Samson birebir vakitte insanların hayatta kalma uğraşını mümkün kılan bu formülün insanlığın Afrika’dan ayrılmasına ve daha soğuk iklimlere hakikat ilerlemesine yol açmış olabileceğini öne sürüyor.
Bilgiyi tutsak hayvanlardan elde ediyoruz
Kuzey İrlanda’da Belfast Üniversitesi’nde Evrimsel Ekoloji Umzanı olan Isabella Capellini de Samson’un teorisine kısmen katılıyor.
2008’de yaptığı bir çalışmada Capellini, yırtıcı hayvan tehlikesiyle yaşayan göğüslü hayvanların ortalama olarak daha az uyuduğunu tespit etti.
Fakat Capellini, bilgilerin büyük çoğunluğunun tutsak hayvanlardan elde edildiği için bu sonucun aldatıcı olabileceğini söylüyor.
Capellini, “Vahşi hayvanların uyku alışkanlıkları hakkında çok az şey biliyoruz. Hayvanat bahçelerinde yahut laboratuvarlarda hayvanlar gerilim yüzünden daha az uyuyor olabilir” diyor.
2008 yılında Almanya’daki Max Planck Ornitoloji Enstitüsü’nde yapılan bir çalışmada yabanî tembel hayvanların ortalama 9.5 saat uyuduğu, tutsak tembel hayvanların ise neredeyse 16 saat uyuduğu tespit edildi.
Araştırmanın başındaki Niels Rattenborg, yırtıcı hayvanların uyku sistemiyle ilgili daha çok data elde etmenin bu çalışmalara yardımcı olacağını, fakat bu bilgiye ulaşmanın sıkıntı olduğunu söz ediyor.
Rattenborg, “Tembel hayvanlar çoğunlukla uysal lakin öbür primatlar uyku tertiplerini takip etmek için taktığımız aygıtları çıkarmakla uğraşabilir” diyor.
Uzmanlar, toplumsal uyku alışkanlıklarının insanlarda ve başka hayvanlarda çok değerli bilgilere işaret ettiğini, fakat bu bahiste şimdi kesin bir sonuca varmanın mümkün olmadığını söylüyor.
California Üniversitesi’nde Evrimsel Ekolojist ve Antropolog olan Gandhi Yetish, atalarımızın daha fazla geceleri ateş etrafında toplanıp birbirleriyle toplumsallaştığını, bilgi paylaşımında bulunduğunu ve bu yüzden uykusuz kaldığının da ihtimaller ortasında olduğuna işaret ediyor.
Öte yandan Samson, bugünlerde insanların uyku nizamlarında yaşadığı problemlerin ve sabah uyandığında gereğince dinlenememiş olma hissiyatının aslında kümeler halinde uyumaya gerçek evrimleşmiş olduğumuza yoruyor, yalnızlık çektiğimizi öne sürüyor.
