Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Parazitoloji Çalışma Kümesi Lideri, Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Parazitoloji Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ülgen Zeki Ok, “Türkiye’de son yıllarda insanlarda ve köpeklerde ölümcül olabilen Leishmaniasis enfeksiyonlarında bir patlama yaşanıyor. Sığınmacı göçünün yanında iklim değişikliğinin de rol oynadığı bu patlama, turizmi ve münasebetiyle ekonomiyi de etkileyebilir.” değerlendirmesini yaptı.
Ok, Dokuz Eylül Gazetesi’ndeki yazısında, “Türkiye’de daha çok Latince ismi ‘leishmaniasis’ ile anılan enfeksiyon, bizim coğrafyamızda deriyi ve iç organları tutan iki farklı klinik tablo ile seyrediyor. Yakarca (tatarcık, kum sineği, Phlebotomus) denen 2-5 mm uzunluğundaki, ekseriyetle geceleri etkin olan minik sineklerin ağrılı sokmaları sonucu bulaşan Leishmania cinsi kan parazitleri, deride ‘Şark çıbanı’ da denen, kraterli yanardağ halinde ülserli kabartılar oluştururken; içi organları tutanlar, karaciğer ve dalak büyüklüğü, yüksek ateş, kanda akyuvar, alyuvar ve trombosit sayısının düşüklüğüne yol açar; kan kanseri üzere hastalıklarla karışabilir, tedavi edilmezse vefatla sonuçlanabilir.” sözünü kullandı.
Ok şunları kaydetti:
“Kişisel korunmada, bilhassa beşerde yahut köpekte enfeksiyon saptanan riskli bölgelerde, yakarcaların geçemeyeceği 2 mm’den küçük delikli, kapı pencere teli ve cibinlik kullanımı, yakarcaların faal oldukları bilhassa akşam ve gece saatlerinde uzun kollu gömlek, uzun pantolon giymek, açıkta kalan bölgelere repellent denen sinek kovucuları sürmek faydalı. Mesken içinde kullanılan elektrikli matlar yahut sıvılar da tesirli, lakin hava sirkülasyonunun sağlanmadığı durumlarda sıhhate ziyanlı olabilir.”
Leishmaniasis nedir?
Leishmaniasis, protozoa kümesinde yer alan farklı tiplerde Leishmania parazitinin sebep olduğu bir hastalıktır.
Nasıl bulaşır?
Enfekte dişi kum sineklerinin (phlebotomin sandfly) ısırığı ile bulaşan paraziter bir hastalıktır. Vektör olan kum sinekleri, bu parazitleri enfekte olmuş insan ve hayvanları ısırarak alırlar. Bulaşma riskinin en yüksek olduğu vakit, kum sineklerinin ekseriyetle en fazla faal oldukları akşam- şafak vakti ortasıdır.
Bulaşma ayrıyeten leishmania paraziti ile kontamine iğne kullanımı (iğne paylaşımı) yahut kontamine kan transfüzyonu yoluyla da olabilir. Enfekte gebe bayandan bebeğine de geçiş olabilir.
Belirti ve Bulgular
Leishmaniasis üç farklı formda görülür:
-Kutanöz leishmaniasis: En sık görülen formdur. Sineğin ısırmasından birkaç hafta ile ay içerisinde deride görülen yara ile karakterizedir. Yaralar vakitle boyut ve görünüm değiştirebilir. Yaralar papüler (1cm den ufak kabarıklar) yahut nodüler (1-3 cm kadar topak ) olarak başlayabilir ve ülserlere (kenarları yükseltilmiş ve merkezi krater biçiminde bir yanardağ gibi) dönebilir. Bu yaralar çoklukla ağrısız olmakla birlikte ağrılı da olabilir. Birtakım insanlarda yaralara yakın yerlerde lenf bezleri şişebilir. Cilt yaraları çoklukla yüz, kollar ve bacaklar üzere ısırılmaya maruz kalan açık bölgelerde oluşur. Bunlar ekseriyetle iz bırakarak, bir kaç ay içinde güzelleşir.
-Viseral leishmaniasis (Kala-azar): Sinek ısırığından sonra aylar içerisinde hastalık gelişir (bazen bu müddet bir yıla kadar uzayabilir). Ekseriyetle dalak, karaciğer ve kemik iliği üzere çeşitli iç organları tesirler ve hastalığın en önemli formudur. Hastalarda ekseriyetle yüksek ateş, önemli kilo kaybı, dalak ve karaciğer büyümesi ve anemi, lökopeni ve trombositopeni üzere düşük kan sayımı görülür. Şayet tedavi edilmezse hastalık kemik iliğini , lenf düğümlerini ve başka iç organları etkileyebilir ve iki yıl içinde % 100 üzere yüksek bir mevt oranına sahiptir. Visseral leishmaniasis ekseriyetle kum sineği tarafından ısırıldıktan sonra bir ay içinde gelişebilir.
-Mukozal leishmaniasis: En az sıklıkta görülen formdur. Kutanöz leishmaniasis’e neden olan parazitlerin birtakım çeşitleri bu forma neden olmaktadır. Belirli çeşitteki parazitler deriden yayılarak burun, ağız ve boğaz mukozalarında yara oluşumuna neden olurlar. Bu mukozalarda parsiyel yahut total yıkıma neden olabilir. Bu formdan korunmanın en uygun yolu köken aldığı deri leishmaniasisinin uygun formda tedavi edilmesidir.
Teşhis ve Tedavi
Visseral leishmaniasis tanısı parazitolojik yahut serolojik testler (hızlı teşhis testleri) ve klinik ile yapılır. Doku örneklerinde yapılan mikroskopta incelenmesi ile parazitler gösterilir. Kutanöz leishmaniasisde parazitolojik testler ile klinik bulgular tanıyı doğrular. Kutanöz ve mukozal leishmaniasis için serolojik testlerin kıymeti sonludur.
Leishmaniasis tedavi edilebilir bir hastalıktır. Leishmaniasisin tedavisi hastalığın tipine, parazit alt tiplerine ve coğrafik pozisyon üzere çeşitli faktörlere bağlıdır. Bilhassa Visseral leishmaniasisin vaktinde teşhis konulup tedavi edilmesi mevt riski açısından değerlidir.
