*Dr. Mahfi Eğilmez
Türkiye’de gelir dağılımına ait olarak elimizdeki son bilgiler TÜİK’in 2021 yılında yaptığı 2020 yılını referans alan Gelir ve Hayat Şartları Araştırması 2021 tarihli araştırmasından elde edilen sonuçlara dayanıyor. Bir sefer daha vurgulayalım: Araştırma 2021 yılında yapılmış olmasına karşılık 2020 yılını referans aldığı için bilgiler 2020 yılı sonuçlarını gösteriyor.
Aşağıda şahsî gelir dağılımını gösteren tablo kelamını ettiğim anketteki 2020 yılı bilgilerini, tıpkı yıla ilişkin dolar cinsinden GSYH ve nüfus bilgilerini kullanarak yaptığım hesaplamalarla düzenlenmiştir:
Tablonun II numaralı sütunu; 2020 yılındaki toplam 83,6 milyon kişilik nüfusun yüzde 20’lik kesimlere bölünmesiyle ortaya çıkan durumu gösteriyor (her bir kesim 16,7 milyon kişi ediyor.) Tablonun III. Numaralı sütunu bu yüzde 20’lik nüfus kısımlarına GSYH’den düşen yüzde hisseleri, IV numaralı sütunu GSYH’den tıpkı nüfus kısımlarına düşen meblağları ve V numaralı sütunu da yeniden kelam konusu nüfus kümelerinde kişi başına düşen ortalama dolar cinsi yıllık geliri gösteriyor. Buna nazaran GSYH’den en düşük hissesi (yüzde 6,1) alan nüfusun yüzde 20’sinde kişi başına ortalama yıllık gelir 2.627 dolar, en yüksek hissesi alan nüfusun yüzde 20’sinde kişi başına ortalama yıllık gelir 20.110 dolar. Demek ki en yüksek gelirli kümeyle en düşük gelirli küme ortasında (20.110 / 2.627 =) 7,6 kat fark var.
Aşağıdaki tabloda tıpkı tespit nüfusun en düşük gelirli yüzde 10’u ile en yüksek gelirli yüzde 10’u ortasında da yapılmış ve fark 13,7 kat olarak bulunmuş (Kaynak: TÜİK, Gelir ve Hayat Şartları Anketi, 2021.)
Bu tabloya nazaran 2020 yılında gelir dağılımı eşitsizliğini ölçmekte kullanılan Gini katsayısı 0,401 olmuş (Gini katsayısı 0 ile 1 ortasında değişir, sıfıra yaklaştıkça gelir dağılımı eşitliğe yaklaşır, 1’e yaklaştıkça gelir dağılımı eşitsizliği artar.) Buna nazaran Türkiye’de gelir dağılımı bozuk demektir. Tekrar tabloya nazaran Gini katsayısında 2020 referans yılında hafif bir düzelme görülüyor. Bunun nedeni iktisadın yüzde 1,8 üzere düşük bir süratle büyümesidir. Üst gelir kümeleri gelir kaybı yaşadığı için gelir dağılımında az da olsa bir törpülenme ortaya çıkmış görünüyor.
Aşağıdaki tablo işlevsel gelir dağılımını yani üretim faktörlerinin (emek, sermaye, toprak ve teşebbüs gücü) GSYH’den aldığı hisseleri gösteriyor (Kaynak: TÜİK, Gelir ve Ömür Şartları Anketi, 2021.)
Buna nazaran GSYH’den en yüksek hissesi fiyat ve gibisi gelir sahipleri yani emek alıyor. Kârın yani müteşebbisin aldığı hisse yüzde 17,7. Toprak sahiplerinin hissesi yüzde 3,5. Sermayenin aldığı karşılık olan faizin hissesi yüzde 4,3.
Fiyatlı çalışanların sayısı (yaklaşık 14 milyon kişi) bütün öteki kümelerdeki sayıdan fazladır. O nedenle ücretlilerin aldığı toplam hisse yüksek görünüyor. Buna karşılık sayının çokluğu, fiyatlı başına düşen ortalama gelirin öbür kümelere nazaran düşük kalması sonucunu getiriyor.
Gelir dağılımında 2020 yılında az da olsa bir düzgünleşme ortaya çıkmış olmasına rağmen durum 2014 yılındakinden uzaktadır. Öte yandan 2021, bilhassa de 2022 yıllarında da kurlarda, enflasyonda ve faizdeki değişiklikler sonucu gelir dağılımında önemli bozulmalar ortaya çıktığını şimdi datalarla doğrulamasak da gözlemlerimizle saptayabiliyoruz. Orta gelir seviyesindeki insanlardan az bir kısmı üste, üst gelir kümelerine geçerken çok daha büyük kısmı alt gelir kümelerine kaydı. Orta gelir seviyesindeki beşerler üst ve alt geliri kümelerini dengeleyen, geçiş imkanının varlığını kanıtlayan ve toplumun umutlarını canlı tutan kümesi oluşturur. O nedenle bu kümenin sayısının azalması zahmetli bir duruma yol açar. Bu husus, başlı başına bir planlamaya bahis edilmesi gerekecek kadar ciddidir.
Türkiye’nin gelir dağılımını düzeltmek, orta gelir kümesini desteklemek için bir yandan kayıt dışılığın giderilmesi bir yandan da bütün ekonomik yapının bozulmasına yol açan yanlış iktisat siyasetinin terk edilerek gerçek siyasetlerin uygulanması gerekiyor.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan alınmıştır.
