Uzun vakitten beri Suriye’nin kuzeyinde 30 kilometre derinliğinde “güvenli bölge” oluşturmayı hedefleyen Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan bu doğrultuda yeni bir askeri harekâtın sinyalini verdi.
Rusya’nın Ukrayna’da meşgul olduğu, ABD’nin Rusya’yı Suriye’den sıkıştırmak istediği, Ankara’nın Finlandiya ve İsveç’in NATO üyeliğini pazarlık konusu yaptığı bir periyotta Erdoğan “Güney hudutlarımız boyunca 30 kilometre derinlikte inançlı bölgeler oluşturmak için başlattığımız çalışmaların eksik kısmıyla ilgili adımları atmaya başlıyoruz. Perşembe günü Ulusal Güvenlik Heyeti’nde kararımızı alacağız” dedi.
Erdoğan, “Ülkemize ve inançlı bölgelerimize yapılan hücumların merkezi pozisyonundaki alanlar harekât önceliğimizin başında yer almaktadır. Türk Silahlı Kuvvetlerimiz, istihbaratımız, emniyet güçlerimiz hazırlıklarını tamamlar tamamlamaz bu operasyonlar başlayacaktır” diye ekledi.
En son geçtiğimiz sene Ekim ayında hudut ötesi operasyonun yasal tabanı oluşturan tezkere meclisten geçirilmiş, ardından alanda hareketlilik artmış fakat Rusya ve ABD’den yeşil ışık gelmeyince plan ötelenmişti.
O vakit “Suriye Ulusal Ordusu” çatısı altında 35 bin milisin iki ana koldan harekete geçeceği ve 910 kilometrelik hududun üçte ikisinin kapatılacağı söyleniyordu. Türk medyası amaçta Tel Rıfat, Menbic, Ayn İsa ve Tel Temir’in olduğunu yazmıştı.
Buralar Türk ordusu ve bağlı milis güçlerin Suriye Demokratik Güçleri (SDG) ve Halk Müdafaa Birlikleri (YPG) ile kesişme noktaları. Buralar yönelik atışlar eksik olmuyor.
- Suriye’deki siyasi durum ve genel güvenlik sığınmacıların geri dönüşü için uygun mu?
M-4 otoyolu fiili hududa dönüşüyor
Geliştirilen askeri harekâtlar, konuşlanma stratejisi ve atış menzilleri dikkate alındığında Erdoğan’ın başındaki haritanın M-4 otoyolunu temel aldığı görülüyor.
- Türkiye 2016’da Fırat Kalkanı ile Fırat’ın batısında Cerablus, Çobanbey (El Rai) ve El Bab üçgenini denetim altına almış ancak Menbic, YPG’nin denetiminde kalmıştı. Ankara, Amerikan idaresiyle pazarlıklarda YPG’nin Menbic’ten uzaklaştırılması kelamını almıştı. YPG ise güvenliği Menbic Askeri Konsey’e bırakıp kentten çekildiğini açıklamıştı. Ankara bunun bir maskelemeden ibaret olduğunu belirtiyor. Beri tarafta Rusya’nın dayanağıyla Suriye ordusu, El Bab’ın altından geliştirdiği karşı atılımla Fırat Kalkanı’nın güneye sarkmasını önlerken Menbic’in kırsal bölgelerine konuşlanmıştı.
- 2018’de ise Zeytin Kolu Harekâtı ile Afrin’e giren Türk ordusunun sıradaki amacı Tel Rıfat’tı. Tel Rıfat, Afrin’den çekilen YPG güçlerinin yine konuşlandığı, Menbic’teki güçlerle ilişki kurabildiği ve Halep’in kuzeyinde sayıları 140’ı bulan Kürt köylerinden dayanak alabildiği kritik bir yer haline geldi. Rus stratejisi Türk ordusunun Tel Rıfat’a girmesini önlemek için de devreye girmiş ve bölgeye Suriye birlikleri göndermişti.
- Fırat’ın batısında M-4 güzergâhını temel alan stratejisinin başka ayağında Halep’in batısından itibaren İdlib ve Lazkiye kırsalı yer alıyor. Astana sürecinde 2018’de Soçi Mutabakatı ile M-4 ve M-5 yollarının açılması öngörülmüş, taahhüt yerine gelmeyince 2020’de Suriye ordusu M-5’i temizlemek üzere harekete geçmiş, Türkiye bunu durdurmak için güç kullanmıştı. Ama Türk ordusunun onlarca askerini yitirdiği Rus hava hücumlarını takiben 5 Mart’ta Moskova’da sağlanan mutabakatla Ankara M-5 güzergâhındaki askeri müşahede noktalarını boşaltmıştı. Buna rağmen Türk ordusu Halep’i Lazkiye’ye bağlayan M-4 etrafında askeri üslerini artırarak Heyet Tahrir el Şam’ın (HTŞ) denetimindeki İdlib’in güneyine set çekmişti. Onlarca yerde Türk askeri, Suriye’nin mümkün kara harekatının önünde duruyor.
- Fırat’ın doğusunda ise 2019’da Barış Pınarı Harekâtı ile Ras’ul Ayn (Serê Kaniyê) ve Tel Ebyad (Grê Sipî) bölgesi denetim altına alınmıştı. Evvel Trump idaresinin fren yaptıran ve süreksiz ateşkesi sağlayan sert yansısı, akabinde 22 Ekim 2019’da Rusya ile Soçi’de sağlanan mutabakatla YPG’nin hududun 30 km altına çekilmesi, Barış Pınarı ile tutulan yerlerin doğusu ve batısında Rus-Türk ortak devriyesinin yapılması, Menbic ve Tel Rıfat’tan YPG’nin çıkarılması öngörülmüştü.
Mümkün operasyonun mümkün amaçları
Ayn İsa ve Tel Temir, Barış Pınarı ile tutulan iki bölgenin güneyinde M-4 yolunun üzerinde bir nevi ateşkes sınırı olarak duruyor.
M-4’ün stratejik değerini Türkiye’nin tampon bölge kurgusunun lehine çevirmek için Ayn İsa ve Tel Temir 2019’dan beri amaçta tutuluyor. Ayn İsa el değiştirirse güneyde Rakka’ya inen yol, Kobani ile Kamışlı ortasındaki irtibat ve Menbic ile Fırat’ın doğusu ortasındaki bağ kesilmiş olacak. Bu durumda Menbic doğudan da baskı altına alınacak. Menbic’in kaybı Fırat’ın doğusunun Halep ve civarıyla ilgisinin darbe alması manasına da geliyor.
- Barış Pınarı Harekâtı hakkında neler biliniyor?
- Suriye’de savaşın 10 yılında 10 kritik dönüm noktası
Çok sayıda Hristiyan yerleşiminin bulunduğu Tel Temir ise hem M-4 yolunun güvenliği hem de Haseke’yi baskı altında tutmak için önemseniyor.
Ama inançlı bölge kurgusunda simgeselliğiyle öne çıkan yer Kobani.
Afrin üzere burada da öteden beri Demokratik Birlik Partisi (YPD) çizgisindeki Kürtler güçlü. Fırat Kalkanı ile Barış Pınarı güçlerini birleştirmek için Kobani üzerinde bilhassa duruluyor. Irak-Şam İslam Devleti’nin (IŞİD) atakları sırasında Erdoğan’ın “Düştü düşecek” kelamlarıyla gündeme gelen ve 6-7 Ekim olaylarını tetikleyen Kobani tıpkı vakitte ABD’nin Kürtlerle kurduğu paydaşlığın başladığı yerdi.
Türkiye’nin fiilen ortadan kaldırmaya çalıştığı, türel bir statüye kavuşması için de bütün kartlarını kullandığı Kuzey ve Doğu Suriye Özerk İdaresi’nin merkezi Kamışlı ise hududun tabanında ve 30 kilometrelik şeridin büsbütün içinde yer alıyor.
Kamışlı’nın altından geçen M-4 yolunun Türkiye hududuna arası de 8-9 kilometreye düşüyor. Tel Temir ve Ayn İsa’nın Türkiye hududuna aralığı ise 35-37 kilometreyi buluyor.
Kamışlı’da havaalanının yanı sıra merkezde kamu binaları ve lojmanların bulunduğu yerler hükümet güçlerinin denetimi altında. Kobani’nin ezici çoğunluğu Kürtlerden oluşurken Kamışlı biraz karışık. Arap kaynaklara nazaran köyleriyle birlikte Kamışlı’nın yüzde 62’si Arap, yüzde 33’ü Kürt ve kalanı Hıristiyan. Kürt kaynaklara nazaran ise Kürt oranı merkezde yüzde 60-70, kırsal dahil edildiğinde oran yüzde 40-45’e iniyor.
- Suriye’deki siyasi durum ve genel güvenlik sığınmacıların geri dönüşü için uygun mu?
- Türkiye’nin İdlib’de inşa ettiği konutlar hakkında neler biliniyor?
Bölgedeki güçlerin dağılımı
2019’daki harekâttan sonra Fırat’ın doğusunda askeri denklem dramatik biçimde değişti. ABD Menbic, Kobani, Sırrin, Ayn İsa ve Tel Temir’deki güçlerini güneydoğuya ve petrol alanlarına çekerken Ruslar Tabka Üssü, Ayn İsa’daki 93’üncü Tugay, Sırrin Hava Üssü ve Kamışlı Havaalanı’na yerleşti.
Ruslar ayrıyeten Menbic, Amude, Dirbesiye, Kobani ve Haseke’de varlık göstermeye başladı. Rusların bulunduğu üs ve noktaların sayısı 18’e ulaştı.
Misal halde Fırat’ın doğusunda pek çok yere intikal eden Suriye ordusu, Kobani ve Kamışlı dahil Türkiye ile hudut çizgilerine yerleşti. YPG’nin 30 kilometrenin altına indiğini göstermeye matuf bu güçler rastgele bir taarruzu karşılayacak büyüklük ya da kapasitede değil.
Amerikan güçlerinin bulunduğu üslerin dördü Barış Pınarı ile denetim edilen alanın doğusunda Amude, Himo, Kahtaniye/Tırbespiye, Malikiye/Derik ve Rimelan’da.
M-4’ün çabucak altında yeni yapılan Kulayb Askeri Üssü’nün yanı sıra Tel Baydar’da da Amerikalılar var.
M-4’e yakın öbür iki üsten biri Tel Temir’in güneyinde Cebel Abdülaziz’de, oburu Tel Temir-Haseke yolu üzerinde.
Öteki üsler Haseke’nin güneyi, Rakka ve Deyr el Güç taraflarında.
Tartışmalı bir sayı olsa da ABD’nin toplam üslenme alanı 25 olarak tabir ediliyor.
Türkiye’nin mümkün askeri operasyonlarını ilgilendirenler Ras’ul Ayn’ın doğusundaki üsler ile M-4 güzergâhındaki iki üs.
Kamışlı’dan Dicle’ye kadar olan kısım ise ABD’nin ikmal sınırlarını içerdiği için bu alanda operasyon ihtimali dışlanıyor. Petrol bölgesi Rimelan da bu alanda M-4 yolunun üzerinde kalıyor.
Ankara Semelka-Fişhabur ve El Yarubiye-Rabia kapılarını özerk idarenin kullanımına kapatmak için Suriye-Irak hududunun iki tarafını birlikte alan bir yaklaşım sergiliyor. Ama Amerikan çıkarları bu tıp müdahaleye geçit vermiyor.
İnançlı bölgenin demografik boyutu
Erdoğan inançlı bölgeyi demografik yapıya müdahale manasına da gelecek formda Türkiye’deki sığınmacıların yerleştirileceği alanlar olarak gündemde tutuyor.
Kimi hesaplara nazaran Dicle ile Fırat ortasında bu şeritte yaşayan 850 bin insanın 650 bini Kürt, 180 bini Arap, 10 bini Türkmen, 10 bini Hristiyan.
Erdoğan’ın 2019’da Birleşmiş Milletler Genel Konseyi’nde sunduğu plan da Menbic dahil Fırat’tan Irak sonuna kadar uzanan 32 kilometre derinliğindeki bölgede 5 bin nüfuslu 140 adet köy ile 30 bin nüfuslu 10 ilçede inşa etmeyi öngörüyordu.
Kürt nüfusun Arap ve Türkmenlerle seyreltileceği ve “düşman” olarak görülen YPG-SDG ögelerinin uzaklaştırılacağı bir plan ne Rusya ne ABD, ne de Suriye idaresi nezdinde anlayış gördü.
Bu şeritte yer alan Amude’de ise Kürtlerin yanı sıra Arap ve az sayıda Süryani yaşıyor. Kürtlerin ağır olduğu Derik de Süryaniler ve Arapların yanı sıra az sayıda Ermeni barındırıyor.
Suriye idaresi, Erdoğan’ın 1 milyon sığınmacıyı döndürme ve inançlı bölge oluşturma planını reddederken şu tabirleri kullandı:
“Böylesi bir güvenlik bölgesi, hudut bölgesini muhafazayı hedeflemiyor. Asıl amaç sömürgecilik ve terörist planlara yardım için ileri karakollar yaratmak.”
2019’da güneye çekilen Amerikan güçleri, Ekim 2021’de operasyon hazırlıklarına karşı olumsuz bir tavrın göstergesi olarak Tel Temir’e asker konuşlandırmıştı. Rusya da Tel Temir, Ayn İsa, Kobani, Menbic ve Halep’in kuzeyinde temas sınırlarına yanlışsız Suriye ordusuyla ortak hareketler yapmakla kalmayıp Kamışlı Havaalanı’na birinci kere S-35s uçağı indirmişti. Ayrıyeten Tabka Hava Üssü’ne savaş uçakları göndermişti.
Artık Rusya ve ABD’nin tavrı merak edilirken iki soru öne çıkıyor:
Türkiye’nin NATO’daki vetosunu kaldırmasına rağmen Amerikan tarafı inançlı bölge planına göz yumar mı?
Rusya, Ukrayna nedeniyle cendereye alınmışken 2020’de olduğu üzere Türkiye ile baş başa gelmek ister mi?
