Evvelki yazımda enflasyonda gerçek bilinen kimi yanlışlardan bahsetmiştim. Merkez Bankası bugünkü toplantısında bir sefer daha faiz artışını pas geçerken, bana yanlış gelen bahislerdeki kararlılığını sürdürüyor.
Son karar metninde, “Kurul, sürdürülebilir fiyat istikrarı ve finansal istikrarın tesisi için atılan ve güçlendirilerek sürdürülmekte olan adımlar ile birlikte, global barış ortamının yine tesis edilmesi ve enflasyonda baz tesirlerinin de ortadan kalkmasıyla dezenflasyonist sürecin başlayacağını öngörmektedir” sözünün yer alması, “Enflasyon kendi kendine düşer” inancının devam ettiğini gösteriyor.
Yanlışlı bulduğum bu anlayış, er ya da geç enflasyonu düşürmek için harekete geçildiğinde ödenecek maliyeti artırmaktadır.
Merkez Bankası’nın yanılgısında ısrar etmesine ek olarak dünyanın geri kalanında artan enflasyona karşı uygulanan sıkı para siyasetini da göz arkası edip metine koymaktan imtina etmesi ise bir öbür gariplik.
Biz yeniden de gerçek bilinen yanlışlar listemize devam edelim.
1) Enflasyon artınca talep düşer, talep niyet de enflasyon düşer
Bu mantık zinciri, sebep ve sonuç ilgilerinin birbirine karışmasından kaynaklanan bir yanlış algıyı ve bunun sonucunda oluşan aldatıcı rehaveti yansıtıyor. Modüllerine ayırarak anlatalım:
a) Enflasyon artınca talep düşer
b) Talep niyet enflasyon düşer
Üstteki sözlerin ikisi de kendi başına doğrudur. Fakat buradan yola çıkarak (a) olursa (b) olur sonucu çıkmaz. Yani (a)’da enflasyon artışı ile başlayan zincir, (b)’de enflasyon düşüşü ile sonuçlanmaz. Zira (b)’de kastedilen talep düşüşü “enflasyondan bağımsız sebeplerle” tetiklenir. Dolayısı ile bu iki parçayı birleştirip bir sarmal oluşturmak ve enflasyonun kendi kendisine düşmesini beklemek mümkün değildir.
Üstteki mantığı daha çok emlak piyasası üzerinden duyuyoruz. Mevduat faizinin gerçek getirisinin negatif oluşu, kurdaki artışın hudutlu kalmasının KKM getirisini sınırlaması hane halkını alternatif yatırım araçlarına yönlendirdi. Tatmin edici finansal enstrümanların kıtlığı konut talebini patlattı. Mesken fiyatlarında bir senede yüzde 100’leri aşan artışlar yaşandı.
Fakat konut piyasasında görülen süratli fiyat artışlarının bir balona işaret edebileceği ve talebin düşeceği, bunun da fiyatları geri çekebileceği konuşuluyor. Yani (b) ile kastedilen durum kelam konusu. Lakin dikkat edersek burada talebi geri çekecek faktör “enflasyon” değil emlak piyasası özelinde oluşan fiyatların gerçek piyasa kıymetini yansıtmadığı kaygısıdır. Şayet bu tıp bir kaygı oluşmazsa yalnızca konut fiyatlarında enflasyon olduğu için mesken talebi kendi kendine aşağı inmeyecek yani enflasyon “kendi kendine” düşmeyecektir.
Özetleyecek olursak enflasyon artınca azalan talep, geriye dönüp enflasyonu düşürmeyecektir.
- Merkez Bankası anketi: Yıl sonu enflasyon beklentisi yüzde 58’e yükseldi
- Enflasyon nasıl düşürülebilir, müdahale edilmezse ne olur?
2) Bankamatikten yeni para çekmek para basıldığını gösterir, enflasyonu tetikler
Son devirde sıklıkla bankamatikten çekilen paraların matbaadan yeni çıkmış para olduğu, dolayısı ile Merkez Bankası’nın para basıp enflasyonu körüklediği konuşuluyor. Bu günahsız görünen söz aslında halk ortasında çok yaygın olan bir yanlış anlamayı yansıtıyor.
Para basmak nedir? “Merkez Bankası para basıyor, enflasyon artıyor” dediğimizde neyi kastediyoruz? Merkez Bankası nasıl para basar?
“Para basmak” iki mana içerir. Baş karışıklığının sebebi bu iki mananın birbirine geçmesinden kaynaklanıyor. Para basmanın birinci manası, banknot matbaasına gidip para basılmasıdır. Burada gaye piyasadaki eskimiş banknotları yenileri ile değiştirmektir. Bu son derece mekanik sürecin rastgele bir siyaset ya da haber pahası yoktur.
Para siyaseti bağlamında “para basmak” ile kastedilen ise gevşek para siyaseti sonucunda para arzının artmasıdır. Enflasyonist baskıları artıran para basmak ile kastedilen bu ikinci tariftir.
Banknot matbaasında para basmak para arzını artırmaz. Zira bu biçimde basılan para “helikopterle dağıtır gibi” iktisada sokulamaz. Bankamatikten para çekmek de para arzını artırmaz. Neden mi?
Para arzının farklı tarifleri vardır. M1 tarifli para arzı kabaca dolanımdaki nakit para ve vadesiz mevduattan oluşur. M2 ise M1’e ek olarak vadeli mevduatları da kapsar. Bankamatiğe gidip para çekildiğinde mevduat hesabınızdaki para azalırken nakit tuttuğunuz para artar. Yani para arzının kompozisyonu değişir, lakin ölçüsü sabit kalır.
- Bankamatikten para çekmek para arzını artırmıyorsa, para arzını artıran nedir?
Para arzını artırmak, genişleyici para siyaseti ile olur. Merkez Bankası’nın bankalardan tahvil ve bono satın alma karşılığında onların Merkez Bankası’nda tuttukları rezervlerini artırması ile gerçekleşir.
Bu formda elektronik ortamda “para basmak” matbaada para basıp bankalara ödeme gerektirmez. Bilgisayarın tuşuna basıp bankanın hesabını güncellemek kafidir.
Teorik olarak Merkez Bankası’nın satın aldığı tahvil ve bonoya ödemeyi nakit olarak yapması ve dolayısı ile matbaada para basarak para arzını artırması da mümkündür. Fakat pratik bu halde işlemeyip para arzındaki artış elektronik ortamda gerçekleşir.
- Son devirde para arzı artmıyor mu?
Elbette para arzı önemli biçimde artıyor. Lakin bunun sebebi düşük faizle piyasaya sürülen likiditenin kredi genişlemesine ve oradan da çarpan tesiri ile daha geniş nakdî büyüklüklere yayılmasından kaynaklanıyor.
- Bankamatikten çekilen paranın artması enflasyonu artırır mı?
Yüksek enflasyonist bir ortamda insanların nakit muhtaçlığı arttığı için banknot matbaası da daha çok çalışıyor ve sirkülasyona “çil çil” para giriyor olabilir. Lakin tekrar edelim ki bizim bankamatikten para çekmemiz mevduatımızda eşit bir azalma getireceği için bu durum toplam para arzını artırmayıp yalnızca iç dağılımını değiştirecektir.
Özetleyecek olursak bankamatikten çekilen paranın matbaadan yeni çıkmış olması, para arzının arttığı ve enflasyonu artıracağı manasına gelmez.
