Kabil’de yaşayan Soraya, her vakit yaptığı üzere alışveriş için mağazaları gezerken, bir şeylerin tıpkı olmadığını fark etti.
Bayan giysi mağazalarında nöbet tutan Taliban üyeleri satılan eserleri ve terzilerin diktiği kıyafetlerin uzunluğunu denetim ediyordu.
Taliban’ın 7 Mayıs’ta burka zorunluluğunu yıllar sonra geri getirmesi, yalnızca Soraya değil çok sayıda Afgan bayanda kaygıya neden oldu.
Taliban yetkilileri örtünme zorunluluğunun sırf “tavsiye” niteliği taşıdığını söylese de, bu kurala uymayanları cezalandırmak için kademeli olarak atılacak birtakım adımlar da açıkladı.
Dükkan sahibi Soraya, 1990’lı yıllarda Taliban idaresindeki Afganistan’da bayanlara uygulanan yasaklara misal halde burka giymeye zorlanacağına inanmakta başından beri zorlanmış.
“Gittiğim terzi bile onunla konuşmadan evvel yüzümü örtmemi istedi” diyen Soraya, sokakta birilerinin ona yaklaşıp örtünmesini istemesinin onu üzdüğünü söz ediyor.
Taliban, geçen yılın Ağustos ayında Afganistan’ın denetimini yine ele geçirmesinden bu yana bayanların özgürlüğünü kısıtlayan bir dizi sınırlama getirdi.
Bayanların devlet kurumlarında çalışması, kız çocuklarının ortaokul ve liselerde eğitim görmesi ve yanında erkek refakatçi olmadan 72 km.’den fazla seyahat etmesi yasaklandı.
Birtakım bayanlara nazaran Taliban’ın getirdiği burka zaruriliği, bayanların özgürlüğüne yönelik taarruzların sonuncusuydu.
Taliban’ın dönüşü sonrası işini kaybeden ve maddi zorluklar yaşadığını söyleyen Sana, “Sanki Afganistan’da bayan olmak bir kabahatmiş gibi” diyor.
“Giyeceğim kıyafetleri nasıl seçtiklerinin benim için bir kıymeti yok, ben aslında evimden çıkamıyorum ki” diyen Sana, ülkedeki durum için “umutsuz vaka” nitelemesini yapıyor.
Erkek refakatçi baskısı
Afgan bayanların birden fazla halihazırda farklı biçimlerde örtünüyordu fakat Taliban’ın getirdiği son sınırlamalar kapsamında bayanların gözler hariç yüzünün tamamını ve tüm vücudunu örttüğü burkaları giymesi talep ediliyor.
Bayanların kıyafetlerini denetim edenler ise, çoğunlukla “mahrem” ismi verilen, ekseriyetle bayanın eşi ya da yakın akrabası olan erkek refakatçiler. Refakatçiler yakını olan bayanları bu halde denetim etmedikleri takdirde bakanlığa çağrılabiliyor, 3 güne yakın mahpus cezası alabiliyor ya da mahkeme önüne çıkarılabiliyor.
Taliban idaresi altındaki ömrün bu yükünü göğüsleyen birtakım bayanlar, güvenliklerini de tehlikeye atarak seslerini yükseltmeye başladı.
Kabil’de bir küme bayan bu hafta düzenledikleri protesto gösterisinde klasik Afgan kıyafetleriyle sokağa çıkarak Taliban’ın burka zaruriliği getirmesine reaksiyon gösterdi.
Protestoculardan Maryam, “Son 8 ayda Taliban kıyafetlerimizi denetlemekten öbür bir iş yapmadı. Ülkede siyasi ve ekonomik istikrarsızlık varken Taliban bu sıkıntıları çözmeye öncelik vermiyor” diye konuşuyor.
BBC’ye konuşan kimi protestocular, Salı günü şov düzenlemek için sokağa indiklerinde Taliban yetkililerince durdurulduklarını söylüyor.
Bu göstericilerden Hajira, Taliban’ın “cep telefonunu aldığını, iki saat onu ayakta beklettiğini ve onları emniyete götürmekle tehdit ettiğini” belirtiyor.
Taliban, BBC Afgan Servisi’nin bu olayla ilgili görüş talebine ise karşılık vermedi.
Sokaklarda isyan
Kabil’de yaşayan bayan hakları savunucusu Anuşah da sessiz kalmamayı seçen bayanlardan biri.
Burka zaruriliği getirilmesinden bir gün sonra 12 yaşındaki oğlu ile kentin en kalabalık yerlerine, daima giydiği ve yüzünü gösteren kıyafetleriyle giden Anuşah, Taliban üyeleri ile karşılaşıp bu formda onlara meydan okumayı amaçladığını anlatıyor.
Kendini ateist olarak tanımlayan Şehba ise, kıyafetine yönelik tüm baskılarla savaşacağını söylüyor.
Üniversite yolunda Taliban yetkililerinin gerçek kıyafeti giymediği gerekçesiyle durdurduğu bayan, “Havanın sıcak olduğunu söyleyip onu ikna etmeye çalışsam da, yüzümü örtmem için ısrar ettiler” diye konuşuyor.
Yalnızca Taliban idaresinin değil, ailesinin erkek üyelerinin baskılarıyla da gayret ettiğini söyleyen Şehba, “İki cephede birden savaşıyorum. Korkuyorum ancak buna karşı savaşmaktan diğer seçeneğim yok” diye de ekliyor.
Seyahat kısıtlamaları
Şehba yalnızca örtünme konusunda değil seyahat konusunda da baskı görüyor.
İran’da bir yüksek lisans programına katılmak için burs alan fakat yanında erkek refakatçi olmadığı için uçağa binemediğini söyleyen genç bayan, “İran’a giderken yanımda kimseyi götüremeyeceğimi Taliban’a açıklamaya çalıştım fakat dinlemediler” diye devam ediyor.
Taliban’ın Mart ayında getirdiği sınırlamalar kapsamında bayanların iç ve dış uçuşlarda yanında bir erkek refakatçi olması kaide.
Bir müddet ablası ile bir arada seyahat ederek toplumsal hizmetler uzmanı olarak çalışan bayan, meskenin dışına çıkıp meslek sahibi olabilmek için esasen uzun müddet ailesine karşı uğraş vermiş.
Bir yaşındayken babasını kaybeden ve erkek refakatçisi olmadığı için hareketleri kısıtlanan Şehba, geleceği konusunda telaşlı.
Üniversite hocalarından ihtar mektubu
Feriştah, bu hafta üniversite hocalarından, o ve bayan sınıf arkadaşlarını Taliban’ın yeni kıyafet kurallarına uymaları konusunda uyaran bir ihtar mektubu almış.
Erkek yakını olmadığı için Taliban’ın meskenine baskı yapmasından korkan Feriştah, “Biraz daha örtüneceğim fakat Taliban’ın istediği kadar değil” diyor.
Şehba’nın kimi sınıf arkadaşları ise, babalarından “sonuçları makus olur” biçiminde ikazlar aldıkları için büsbütün örtünmeye karar vermiş.
Herat Üniversitesi mezunu Necma, milletlerarası topluma Taliban’a karşı bayan hakları konusunda daha fazla baskı yapması için davette bulunuyor.
“Bu aptal kurallara boyun eğmekten öteki dermanım olmadığı için kendimi zayıf hissediyorum” diyen Necma şöyle devam ediyor:
“Durumun kötülüğünü size anlatamam. Bizi kafese koyuyorlar.”
BBC Afgan Servisi’nden Alya Farzan‘ın katkılarıyla…
Haberde yer alan bayanların isimleri güvenlikleri nedeniyle değiştirilmiştir.
- Taliban, Afganistan’da bayanlara burka zorunluluğunu geri getirdiğini duyurdu
- Dünya Bankası, Taliban’ın kız okullarını açmaması nedeniyle Afganistan’daki projelerini dondurdu
- Afganistan’da Taliban idaresi kız okullarını açmaktan son anda vazgeçti
