Toplumsal güvenlik mevzuatımız patronları koruduğu kadar çalışanları da koruyan düzenlemeler içeriyor. Bunlardan birisi de emekçinin işten ayrılmasıyla ortaya çıkan tazminat hakkı. Burada karşımıza iki türlü tazminat çıkıyor. Birincisi kıdem tazminatı ikincisi ise ihbar tazminatı.
Kıdem tazminatı genel manasıyla kendi istek ve kusuru dışında işten çıkartılan emekçilere ödeniyor. Burada istifa eden emekçinin de tazminat alma hakkı bulunuyor. Lakin bunun için 1475 sayılı maddede sıralanan emeklilik, askerlik emeklilikte yaş dışındaki kuralları tamamlamak. Bayanlar için evlilik ve haklı fesih üzere kuralların da oluşması gerekiyor. Kıdem tazminatında mühlet koşulu da bulunuyor. Kıdem tazminatı alabilmek için tıpkı işyerinde en az 1 yıl çalışmış olmak da gerekiyor.
6 AY KÂFİ OLUYOR
İkinci tazminat biçimi ise ihbar tazminatı. Sabah’tan Faruk Erdem’in aktardığına nazaran, ihbar tazminatında sizin işten ne halde ayrıldığınızın bir değeri yok. Yani istifa etseniz de işten çıkartılsanız da ihbar tazminatı kuralları oluşabiliyor. İhbar tazminatının en kıymetli özelliği ise iki taraflı olması. Patronun de emekçinin de iş mukavelesini feshedeceğini belirli bir mühlet evvel karşı tarafa bildirme mecburiliği bulunuyor. Bu süreyi de o işyerindeki kıdeminiz yani çalışma vaktiniz belirliyor. Bu mühlete uymadan işten çıkartılan çalışanlara kıdemine nazaran ihbar tazminatı peşin olarak ödeniyor. Bu bakımdan emekli veya emekli olmayan emekçi ayrımı yapılamıyor. Daha açık bir sözle şayet personel “Ben yarın işe gelmiyorum” deyip ayrılırsa ihbar tazminatı ödüyor. Patron de ‘”yarın işe gelme” derse hem kıdem hem ihbar tazminatı ödüyor.
MÜHLETLER BELİRLENİYOR
İş Kanunu’nun 17. Hususundaki düzenlemeye nazaran, ihbar müddetine uyulmadığı vakit ihbar tazminatı ödemesi gerekiyor. İhbar müddeti 6 aydan 1,5 yıla kadar olan çalışma mühleti için 4 hafta olurken, ödenecek fiyat de 1 aylık maaş oluyor. 1.5 yıldan 3 yıla kadar çalışanlar için 6 hafta ve 1,5 aylık maaş, 3 yıldan fazla çalışma için ise 8 hafta yani 2 aylık maaş formunda ödeniyor. Bu müddetler taban olup kontratlar ile artırılabiliyor. Şayet personel bu mühletlere uymadan işten ayrılırsa bu defa patrona tıpkı biçimde ödeme yapıyor. İhbar tazminatı böylelikle iki taraflı bir uygulama olarak bedellendiriliyor. Yeniden patron fesih hakkını berbata kullanmışsa bu müddetlerin üç katı meblağında berbat niyet tazminatı da ödüyor.
YARGIDAN KARAR
Yargıtay 22. Hukuk Dairesi’nin kararı ile ihbar tazminatının mukaveleyi bozan taraf tarafından ödeneceği de karara bağlanmış oldu. İhbar tazminatının İş Mukavelesi’ni fesheden tarafın karşı tarafa ödemesi gereken bir tazminat olduğunun vurgulandığı kararda; “İş Mukavelesi’ni fesheden tarafın ihbar tazminatına hak kazanması mümkün olmaz” denildi.
VAKİT AŞIMI 5 YIL
Kıdem ve ihbar tazminatını alamayan ya da eksik ödenen çalışanlar, arabulucuya başvurarak hakkını arayabiliyor. Arabulucuya müracaat için vakit aşımı 5 yıl. Yani işten ayrıldıktan itibaren 5 yıl içinde müracaat yapmak gerekiyor. Arabulucu mevzuyu en fazla 4 hafta içinde sonuçlandırıyor. Şayet uzlaşma sağlanamazsa, çalışan hakkını iş mahkemesinde dava açarak arayabiliyor.
KIDEME NAZARAN TAZMİNAT
Çalışma müddeti – İhbar mühleti – Tazminat ölçüsü
6 aydan az-2 hafta – Yarım maaş
6 ay- 1.5 yıl – 4 hafta – 1 maaş
1,5 yı l- 3 yıl – 6 hafta – 1,5 maaş
3 yıl ve fazlası – 8 hafta – 2 maaş
NASIL HESAPLANIYOR
Brüt maaşı 5.000 TL olan 5 yıllık bir çalışanın ihbar tazminatı şöyle hesaplanıyor:
İhbar mühleti 8 Hafta (56 gün)
5000/ 30 = 166,67 TL (günlük ücret)
56 gün X 166,67 = 9.334 TL (Brüt İhbar Tazminatı)
9.334 X %15 = 1.400 TL (gelir vergisi)
9.334 X %0,948 = 88,48 TL (damga vergisi)
9.334 – (1.400 + 88,48) = 7.845,52 TL (Ödenecek ihbar tazminatı)
